Тагтаа Хэвлэлийн Газраас залуу уран бүтээлчдээ дэмжих, номын соёлыг түгээн дэлгэрүүлэх зорилгоор залуусынхаа дунд хоёр жил тутамд өгүүллэг, яруу найраг, орчуулгын уралдаант шагнал зарладаг билээ. Уралдааны бүтээл хүлээн авах хугацаа Дөрөвдүгээр сарын 15-аар өндөрлөж яруу найргийн төрөлд 140 шүлэгч, өгүүллэгийн төрөлд 106 залуу зохиолч, орчуулгын төрөлд нийт 30 орчуулагч бүтээлээ ирүүллээ. Бүтээлүүдтэй танилцаж шүүн тодруулах үйл явц үргэлжилж буй бөгөөд бид эцсийн ялагчдыг тун удахгүй зарлана.

Орчуулгын төрөлд Англи, Орос, Хятад, Солонгос, Герман, Түрк, Япон, Франц хэлээс орчуулдаг 30 орчуулагч бүтээл ирүүлснээс бид шилдэг 5 орчуулагчийг шигшин авч, орчуулгуудыг нь ээлж дараагаар та бүхэндээ танилцуулж байна. Уралдаан ганц л ялагчтай тул дээрх 5 орчуулагчаас нэг нь ялагч болж бусад нь өөрсдийгөө дэд байрт орлоо гэж тооцож болно. 

Шилдэг орчуулагчдаа танилцуулах цуврал нийтлэлээ бид Дашцэрэнгийн Мөнххишигийн бүтээлээр эхлэж байна. Д.Мөнххишиг 1992 онд төрсөн.  МУИС-ийн Олон улсын харилцааны сургуулийг 2014 онд төгссөн. “Алтан хальс” холбооны артхаус киноны www.artfilm.mn цахим хуудсанд нийтлэл бичиж, кино орчуулдаг. Тэрбээр 2018 онд мөн уралдааны шилдэг 7 орчуулагчийн нэгээр мөн нэрлэгдэж байжээ. Д.Мөнххишиг энэ удаад Нобелийн шагналт зохиолч Нагиб Махфузийн "Заабалави" хэмээх өгүүллэгийг англи хэлнээс хөрвүүлэн бидэнд ирүүлсэн байна.

ЗААБАЛАВИ

Нагиб Махфуз

Эцсийн бөлөгт би Шейх Заабалавиг хайж олохоор зориг шулуудав. Түүний нэрийг анх нэгэн дуунаас сонсож билээ. 

Ээ халаг, энэ орчлон яаж орхио вэ, Заабалави?
Эх толгойг нь алдуулж, илч гэрлийг нь бөхөөжээ тэд.

Балчир ахуйд эл дуу алдартай байсан юм. Хүүхэд л болсон хойно эцэс төгсгөлгүй асууж шалдаг зангаар ааваас би нэг удаа “Заабалави гэж хэн юм бэ?” хэмээн шалгаав. 

Аав энэ ч хөөрхий юу л ойлгоо аж гэсэн янзтай эргэлзэнгүй ширтэх ч ашгүй ам нээж “Ивээлдээ чамайг багтаах болтугай. Зовлон шаналал, зовнил эмгэгийг амирлуулагч Бурханы жинхэнэ гэгээнтэн билээ тэр. Тэр хүн байгаагүй сэн бол би аль эрт мажийчихгүй юу...” гэв.

Энэ явдлаас хойш аав өнөөх гэгээнтний тухай, ид шид элдэв гайхамшиг бүтээсэн тухай нь магтан дуулахыг би олонтаа сонссон сон. Өдөр хоног элэхийн тоогоор надад өвчин зовлон үүрлэж эхлэв ээ. Эхэндээ ч яахав, чадлынхаа хэрээр төдий л түүртэж мунгинасан юмгүй эмнэж дөнгөөд байв. Гэтэл хэн хүний давж хүчирдэггүй хөнөөлт өвчинд нэрвэгдчих нь тэр. Туршиж додомдсон арга чарга болгон талаар болж, эцэстээ бууж өгдгийн даваан дээр ашгүй балчир ахуй насандаа олж сонссон мөнөөх нэрийг санав шүү. Яагаад Шейх Заабалавиг хайж болдоггүй билээ? хэмээн өөрөөсөө би асуулаа. Аав анх түүнтэй шашны шүүхэд хуульчийн алба хашдаг Шейх Камарынд танилцсан гэдгийг санаад, Хан Гаафар захын ойролцоох гэрт нь тавьж хүрэв. Байшингийн хормойд зогсоо шош худалдаалагчаас эл байрны эзэн энд суудаг хэвээр эсэхийг лавлалаа.   

Тэрээр “Шейх Камар аа!” хэмээн гайхсан янзтай над руу ширтээд “Аль эрт эндээс нүүсэн шүү дээ. Одоо бол Цэцэрлэгт хотод амьдардаг, ажил нь аль-Азхарын талбайд юм гэнэ лээ” гэв.

Би ажлынх нь хаягийг утасны лавлахаас хайж олоод Худалдааны танхимын барилга руу яаран харайлгав. Шейх Камарыг сураглан, өрөөг нь заалгаад орох үед хаалгаар зөрсөн хөөрхөн хүүхний сүрчиг хамар сэтлэм сэнхийв. 

Шейх Камар намайг инээмсэглэн угтаж, цэвэр арьсан бүрээстэй гоёмсог буйданд тухлахыг урилаа. Гутлын минь ул зузаан ч үнэт хивс хөл дор бамбалзах нь мэдрэгдэнэ. Албан хослолоор гангарч, навчин тамхи баагиулан хээвнэг суух түүний байр байдлыг ажих нь ээ өөртөө болоод эд хөрөнгөндөө сэтгэл өег нэгэн болох нь илт. Ийнхүү дотночлон хүлээж авсан нь намайг ээлжит нэгэн үйлчлүүлэгчээ гэж бодсоноос зайлахгүй учир үнэт цагаас нь хумсалж буйдаа аягүйрхэж байна гэж жигтэйхэн. 

“Тавтай морил!” гээд намайг учир явдлаа ярихыг хүсэв.

“Би таны хуучны анд Шейх Али аль-Татавигийн хүү юм аа” хэмээн эргэлзээг нь тайлах санаатай өчив. Харцанд нь нэг тийм төвөгшөөсөн янз цухас хийсэн авч надад тавьсан горьдлого нь арай ч нэг мөр тасарчихсангүй.  

“Бурхан өршөөг. Сайн хүн байсан шүү” гэлээ.

Энэхэн мөчид намайг тэнд хөтөлж аваачсан мөнөөх зовуурь л суудлаас минь босгоод явуулчхалгүй торгоож байв. 

“Аав маань Заабалави гэгч чин сүжигт гэгээнтэнтэй танайд анх уулзсан юм гэнэ лээ. Эрхэм ээ, хэрэвзээ тэр хүн амьд сэрүүн яваа бол олж уулзах сан гэж явна” хэмээн учирлалаа. 

Өнөөх төвөгшөөж, нозоорсон байдал харцанд нь одоо нэгэнт гүн бат суужээ. Намайг, эцгийн минь тухай дурсамж дуртгалаа ч тэр гаргаж хаяад хаалгаа тас хаачихвал ер гайхах явдалгүй санагдана. 

Тэрээр яриаг эцэслэхээр зориг шулуудав бололтой “Тэр ч олон жилийн өмнөх явдал, одоо бараг санах юм алга” гэв. 

Би санааг нь амрааж явахыг завдан суудлаасаа өндийх зуураа “Тэр үнэхээр гэгээнтэн байсан юм уу?” хэмээн сониучирхав.

“Бид түүнийг гайхамшгийг бүтээгч хэмээн хүндэлдэг байсан.”

Би хаалга зүглэн нэг алхаад “Одоо түүнийг хаанаас олж болох бол?” хэмээн асуув. 

“Миний мэдэхээр Аль-Азхарын Биргавид л суудаг байсан” гэчхээд огцом эргэж ширээн дээр хэвтээ бичиг цаастайгаа ноцолдож эхэлсэн нь ахиад ам нээхгүй гэсний дохио аж. Би толгой дохин талархал илэрхийлж, төвөг удсандаа хэдэнтээ хүлцэл өчөөд, тэндээс гарах үед ичиж нэрэлхсэндээ толгой дүйрч, чих дүнгэнээд гаднах чимээ үл сонстоно. 

Чингээд би хүн зон багшралдан суудаг хороололд байрлах Биргави эдлэнг зүглэв ээ. Харгалзах хүн баймаар боловчиг цагийн эрхэнд мөнөөх барилга юу ч үгүй өмхөрч, нүүрэн тал нь холцорч халцраад, хуучин муу хайс нь хогийн цэг болжээ. Хүний сүг гэмээр зожийсон биетэй зүдэг эр үүдний саравчинд нь шашны номлол, шид тарнийн тухай хуучин ном худалдаалах аж.  

Заабалавигийн талаар асуухад тэр онигор улаан нүдээрээ алмайран ширтэж, ихэд гайхсан янзтай “Заабалави! Дээд тэнгэр минь, хэчнээн ч жил өнгөрөв дөө! Хүн хар суухуйц үед нь энэ байранд амьдарч байсан нь үнээн. Над дээр ирээд урьдын сайхан өдрүүдийг дурсан хууч хөөрч, би гэж хүн гэгээн дүрийг нь хараад суухуй баяр хөөрөөр бялхдаг сан. Гэвчиг Заабалави одоо хаа байна вэ?”

Тэрээр харуусангуй янзтай мөрөө хавчаад, айсуй үйлчлүүлэгчээ угтахаар яаран холдлоо. Би ч замаа хөөж, тэр хавийн худалдаачдаас толгой дараалан асууж сураглав. Ихэнх нь Заабалавигийн талаар ер дуулаагүй бол зарим нь хамт өнгөрүүлсэн сайхан цаг үеэ дурсан санагалзах авч одоо хаана явааг нь мэдэх нь үгүй, харин нөгөө хэсэг нь мань хүнийг зальт этгээд хэмээн ил цагаан дооглож, намайг харин эмчид очиж эмнүүл гэцгээнэ - би эмч домчоор хэсэлгүй л ингэж явав гэж дээ. Ингээд би гэж хүн толгойгоо санжуулан гэр өөдөө гэлдрэхээс өөр замгүй болов.  

Өдөр хоног хумхын тоос шиг замхарч, өвчин зовуурь цаг хормоор үгдэрч, мөдхөн тэсэхүйеэ бэрх болно гэдэгт эргэлзэхээ болилоо. Ахиад л Заабалавигийн тухай бодол ээрч, энэ л эрхэм дээд нэрээс цацрах итгэл найдварын зах зухаас нь ч болтугай зуурч авмаар санагдаад болсонгүй. Тэгтэл хороо дүүргийнхээ шейхээс тусламж эрэх санаа төрөх нь тэр, эртхэн санаагүй минь үгүй мөн хачирхалтай яа. 

Ширээ, суурин утсыг нь эс тооцвол ажлын өрөөгөө багашаар мухлаг адил засаж янзалсан байх агаад намайг очиход тэр судалтай галабея дээлэн дээрээ хүрэм хэдэрчихсэн, ширээнийхээ ард сууж байлаа. Хажуудаа суугаа эртэй ааг амьсгаагүй ярилцах учир өнөөх эрийг нь гаран гартал хүлээж зогсов. Шейх сая нэг толгой өндийж, над өөд тоомжир муутайхан харав. Ааш занг нь зөөллөж аргандаа оруулах хэрэгтэйг өөртөө би хэлэв, ашгүй үр дүн нь төдхөн гарч тэр намайг уриалгахан нь аргагүй суухыг урилаа.

“Би Шейх Заабалавиг хайж явна” хэмээн ирсэн хэрэг явдлаа учирлав.

Өмнө уулзсан улсын адил мань эр мөн л гайхаш тасарсан харцаар ширтэх аж.   

“Юутай ч тэр амьд мэнд яваа. Даанч нэг газраа тогтож суудаггүй чөтгөр шиг нөхөр дөө. Түүнтэй чи эндээс гарч явахдаа ч мөргөлдөж мэднэ, аль эсвэл сар жилээр эрж сураглаад ч олж уулзаж чадахгүй” хэмээн инээвхийлэхэд алтан шүд нь гялалзав.  

“Та хүртэл олж чадахгүй хэрэг үү!”

“Би хүртэл! Ёстой учир нь олддоггүй хүн байгаа юм, гэхдээ амьд сэрүүн яваад нь би бурхандаа талархдаг!” 

Тэр намайг цоо ширтэж хэсэг ажсанаа “Хэрэг явдал чинь яггүй чухал бололтой” хэмээн амандаа бувтнав. 

“Амин чухал.”

“Бурхан чамайг ивээх болтугай! Ингэхэд чи нэг цэгцтэйхэн самнаад үзвэл яасан юм?” 

Чингээд ширээн дээрээ хуудас цаас дэлгэж, дүүргийнхээ булан тохой, байшин сав, зам харгуй, гудамж талбай цөмийг нь яах ийхийн зуургүй чадмаг гэгч нь таталж орхив. Өнөөх зургаа бахдан хараад “Энэ бол орон сууцнууд, энэ буланд сүрчиг найруулагчид, энд нь уран дархчуул суудаг, энэ бол Мауски хар зах, цагдаагийн хэлтэс, гал унтраах газар. Энэ зураг чамайг ядах юмгүй газарчлаад өгнө. Цайны газар, дервиш нарын ёслол үйлддэг газар, масчид сүм, мөргөлийн газрууд, Ногоон хаалга хавиар нэгд нэгэнгүй нэгж, цаадах чинь зүсээ буруулаад гуйлгачдаас ялгарахгүй амьтан явж байж ч мэднэ. Үнэндээ би өөрөө ч барааг нь харалгүй он уджээ. Энэ ертөнцийн элдэв үйлд сатаарч явсаар мартаж орхиж. Чамайг сая асуухаар л идэр насныхаа нандин мөчийг эргэн санав шүү” гэв.   

Би яах учраа олж ядан өнөөх газрын зургийг дэмий л гөлөрнө. Гэтэл утас жингэнэж, мань эр харилцуурыг нь шүүрэн авлаа.

Тэгэх зуураа “Ав ав!” хэмээн ивээнгүй дохив. “За, таныг сонсож байна.”

Би газрын зургийг эвхэж аваад тэндээс гарч, булан тохой, гудамж талбай дамжин хөлхөж, өнөөх газрыг гадарлаж магад гэсэн болгоноос асууж сураглав. Явж явж хувцас индүүдлэгийн газрын эзэн “Умм аль-Гуламд суудаг уран бичээч Хасанейн дээр оч. Тэр хоёр найз нөхөд явсан юм” гэв ээ. 

Би Умм аль-Гуламд хүрч очиход, нас дээр гарсан Хасанейн элдэв пайз самбар, өнгө өнгийн будагтай шил пиг дүүрсэн хавчиг нарийхан өрөөндөө ажиллаж суув. Цавуу, үнэртэй ус холилдсон содон үнэр өрөөний булан тохой бүрт нэвчжээ. Хасанейн өвгөн хана түшүүлж тавьсан самбарын өмнө дэвсээтэй нэхий олбог дээр нугдайн сууж, самбарын тэг голд “Аллах” хэмээх үгийг мөнгөн үсгээр бичнэ. Ажилдаа гүн гүнзгий автаж, үсэг бүрийг нямбайлан урлах аж. Уран чадмаг гар хурууг нь хөтлөх онгод юуг нь үргээж, төвөг удахаас зүрхшээн ард нь би амьсгал даран хүлээв. Саад болохгүйг хичээн номхон зогсож байтал гэнэт намуухан хоолойгоор “За?” гэх нь тэр.

Анзаарсныг нь мэдээд би өөрийгөө танилцууллаа. “Таныг Шейх Заабалавитай нөхөрлөдөг гэж дуулсан юм. Тэгээд л сураглаж яваа ухаантай” гэв. 

Гар нь бичихээ больж зог тусав. Намайг тэр хачирхсан харцаар сонжсоноо “Заабалави! Бурхан ивээх буй заа!” хэмээн шүүрс алдав.

Би тэсгэлгүй “Найз тань мөн биз дээ?” гээд асуучихлаа.

“Хуучин тийм явсан үе бий нь ч бий. Учир битүүлэг хүн гэж ер түүнийг л хэлнэ. Намайг байнга эргэж тойрдог байсан болохоор биднийг ойр дотно гэлцдэг сэн, дараа нь харин огт байгаагүй юм шиг ор сураггүй болсон доо. Гэлээ гэхдээ гэгээнтэн хүнийг буруутгаж болдоггүй юм.”

Гэнэт тог тасарч гэрлийн чийдэн харанхуйлахтай зэрэгцэн итгэлийн оч минь ч бөхөж орхилоо.

“Тэр дэргэдээс минь ер холддоггүй байсан болохоор зурж бүтээсэн болгоны минь нэг хэсэг мэт санагддаг сан. Гэвчиг одоо тэр хаа байна вэ?”

“Одоо амьд мэнд болов уу?”

“Амьд байлгүй яахав, эргэлзээгүй… Мөн чиг өөгүй торгон мэдрэмжтэй хүн сэн, түүний ачаар л би хамгийн уран гоёмсог зургаа урласан юм шүү дээ.”

Би горьдлого тасарсандаа “Ямархан гачаалд унасныг минь Бурхан мэднэ. Ямар гээчийн зовлонд нэрвэгдэхээрээ ингэж эрэл сурал болдгийг танаас өөр хэн ойлгох билээ” хэмээн дуржигнуулав.    

“Тэгэлгүй яахав. Бурхан чамайг илаарьшуулах болтугай. Хүмүүсийн хэлдгээр нээрээ ч тэр эгэл жир хүн биш ээ...” хэмээгээд өвгөн бичээч нүүр дүүрэн инээмсэглэх аж. “Ай мөн мартахын аргагүй сайхан царай зүстэй хүн шүү. Гэвчиг тэр хаа байна вэ?”

Би дурамжхан босч, гар бариад, тэндээс гарч одлоо. Ойр хавийн газраар өөдөө сөөргөө баахан холхиж, надад тус дэм болуужин гэмээр нас тогтсон аль эсвэл юмны наад цаадыг мэддэг байрын хүн болгоноос Заабалавиг сураглав. Тэгтэл ашгүй нэг шошлой худалдаалагч эр саяхан түүнтэй алдарт хөгжмийн зохиолч Шейх Гадын гэрт таарснаа дуулгав шүү. Даруй би Табакшияа дахь хөгжимчний гэрт таваргаж очтол, тэрээр хана туурга болгон үүх түүх өгүүлж таарах хуучны маягийн чамин засалтай өрөөндөө сууж байлаа. Өөрөө буйдан дээр тухалж, дэргэд нь манай цагийн хамгийн яруу тунгалаг аясыг оршоох цуут пийпаа хөгжим нь тавиатай үзэгдэв. Байшингийн хаа нэгтээгээс уур нүдүүр харшин хангинах, хүүхэд багачуулын пижигнэн гүйлдэх нь дуулдана. Би бушуухан мэнд мэдэж, нэр усаа хэлээд, элдэв маяггүй энгийн тайвуу хүлээж авсанд нь дотор баахан уужирлаа. Яагаад ирснийг минь тэр үг хэлээрээ ч, үйл хөдлөлөөрөө ч асуусангүй, ер энэ талаар сониучлахгүй байх шиг санагдав. Уужим сэтгэл, найрсаг занд нь хөөрч догдолсон маньд үйл бүтэхийн совин төрж, “Шейх Гад минь, би таныг хүндлэн биширдэг, аль эртнээс л аялгуу сайхан дуунд чинь уярч догдолж явдаг даа” гэв. 

Хариуд нь тэр “Баярлалаа” гээд инээмсэглэлээ. 

“Саад болсонд минь өршөөгөөрэй!” гээд би эмээнгүй сулхан дуугаар “Таныг Заабалавитай анд нөхөд гэж сонссон юм л даа, түүнийг яаралтай хайж олох чухаг хэрэг байгаа юм” хэмээн учирлав. Тэр “Заабалави!” гээд хөмсгөө зангидаж хэсэг бодлогошров. “Чамд түүнтэй уулзах хэрэг гараа юу? Бурхан чамайг ивээг, хаа явааг нь ганцхан тэр л мэднэ. Заабалави минь, чи хаа явна вэ?”

“Тэр тан дээр ирдэггүй хэрэг үү?” гэж би шамдангуй асуув.    

“Хэд хоногийн өмнө ирэх нь ч ирсэн. Одоо ч ороод ирж магад, үгүй бол нүд аньтлаа ч олж үзэхгүй дэг ээ!”

Би уртаар санаа алдаад “Тэр яагаад ийм болчихсон хэрэг вэ?” гэж асуулаа. 

Хөгжимчин пийпаа хөгжмөө өвөр дээрээ аваад “Гэгээнтэн юм хойно аргагүй, тийм биш сэн бол юуных нь гэгээнтэн байх вэ” гээд хүд хүд хөхрөв. 

“Түүний эрэлд хатсан хүмүүс над шиг л зовж зүдэрдэг болов уу?”

“Ингэж зовж буй чинь эдгэж илаарьшихын нэг хэсэг нь юм шүү дээ.” 

Тэр цохиураа авч, пийпааныхаа чавхдасыг товшин намуухан аяз тоглож эхэллээ. Бодолдоо дарагдсан би хөдөлгөөнийг нь даган найгана. “Ирсэн минь талаар болох шив дээ” хэмээн өөртөө хандан шивнэлээ. Хөгжимчин инээмсэглээд, пийпааныхаа бөөрөнд хацраа наав. “Ийм үг унагасныг чинь Бурхан өршөөх буй заа, энэ учралын ачаар чи бид хоёр биенээ таньж авлаа шүү дээ!” гэлээ. Ичсэндээ нүүр минь улайж “Намайг уучлаарай, арга мухардсандаа харуусаад ёс журмыг умартаж орхилоо” хэмээн хүлцэл өчив. 

“Арга мухардсан гэж бүү бод. Эгэл биш энэ хүнийг хайсан болгон зүдэрч туйлдах жамтай. Хуучин цагт сан бол орон гэрийг нь хэн хүнгүй мэдэх болохоор олоход амар байж. Эдүгээ харин орчлон хорвоо өөрчлөгджээ. Эзэд ноёдын дайтай эрх дархтай байсан хүн одоо бол хууран мэхэлсэн хэргээр цагдаа сэргийлэхэд мөрдөгдөх болов. Ийм болохоор түүнийг олж уулзана гэдэг амаргүй даваа, гэвчиг тэвчээр зааж, учрах ерөөл буйд бүү эргэлз” гээд пийпаанд наасан тэргүүнээ өргөн, нэгэн аязын оршлыг эвлэгхэн товшиж, ийн дуулав аа:

Энхэр дотно бүхнээ улиглан магтдаг гэмээ би хүлээнэ ээ
Энэ л үлгэр түүхэс дарсны охь мэт ээ.* 

Би эцэж алжаасан зүрхээ сул тавиад, аялгуу дууны хөг хэмнэлд найрсан уусав. 

Дуулж дуусаад тэр “Би ганц шөнийн дотор энэ шүлэгт ая зохиочихсон юм шүү дээ” гэв. “Бага Байрамын**  урьд өдөр санагдана. Заабалави над дээр зочилж шөнөжин цуг өнжихдөө энэ шүлгийг сонгож өгсөн юм. Дэргэд минь хэсэг сууснаа босч очоод хүүхдүүдтэй маань яг л балчир хүүхэд аятай тоглож наадсан сан. Намайг ядарч хөших, аль эсвэл онгод орж ирэхгүй зүдрэх үед хэнхдэг цээжнээ хөнгөхөн алгадаад, тоглоом наргиа хийнэ, тэгмэгц хөгжмийн ая дотроос минь ундарч, энэ мэт суусаар хамгийн яруу сайхан бүтээлээ би туурвиж билээ.”

“Тэр хөгжмийн тухай мэддэг хэрэг үү?”

“Яруу эгшиглэнт хөгжмийн амьд биелэл чинь тэр өөрөө юм шүү дээ. Цээл сайхан хоолойг нь сонсох аваас дуу хөгжим зохиож, туурвихуйн хүслэн оргилно...”

“Хүний хүчин мөхөстдөг эмгэг зовуурийг тэр хэрхэн анагаадаг байна аа?”

“Тэр бол нууц. Уулзахаараа чамд задалж юуны магад.”

Гэвчиг уулзан золгох цаг нь хэзээ юм бол доо? Бид дуугаа хураав. Тэгтэл хүүхдүүдийн цовоо цолгин шуугиан өрөөг бүрхэн авлаа.   

Шейх ахиад дуулж эхлэв. Хана хүртэл бүжих мэт төгс хувилбарыг олон олтлоо “Танхил түүнийгээ би санан санан дурсдаг аа” хэмээх мөртийг өөр өөр аяз хэмнэлээр аялгуулан давтана. Гайхаж биширснээ илэрхийлсний минь хариуд тэр талархан мишээв. Ингээд би суудлаасаа өндийж, явах зөвшөөрөл хүсэхэд, гол хаалга хүртэл үдэж өглөө. Гарыг нь дотночлон атгах зуур тэр “Ойрын үед манай хүн Хагг Ванас Аль-Даманурийн гэрээр орж гарч буй сураг дуулдана лээ. Чи таних уу?” гэв. 

Толгойгоо сэгсэрсэн ч сэтгэл дотор найдварын оч хаялж эхлэв ээ. 

“Газрын эзэн байгаа юм, үе үе Каирт ирэхдээ зочид буудалд буудаг. Үдэш нь харин Альфи гудамжны Негма гэж уушийн газар суудаг” гэж шейх өгүүлэв.

Би бүрий тасрахыг хүлээсний эцэст Негма уушийн газарт очлоо. Зөөгчөөс нь Хагг Ванасыг лавлавал дөрвөн талдаа тольтой лужир том баганын цаанаас цухуйх сондгой нэгэн булан руу заав. Тэнд нэг эр ганцаар суух агаад ширээн дээрх хоёр лонхны нэгийг нь хоосолж, нөгөөгийнх нь гуравны хоёрыг хүртэж орхижээ. Хоол зуушны юм үзэгдэхгүйг бодоход лүү архичин гэдэг нь илт. Хив торгоор хийсэн элбэг галабея өмсөж, толгойдоо тюрбан нямбайлан зангидсан мөнөөх эр баганын суурь луу хөлөө жийж, толинд өөрийгөө их л сэтгэл өег ширтэх агаад нас өтгөрч яваа гэхэд царай зүс толигор сайхнаараа, дарс ууснаас харин улаан зээрд болсон үзэгдэнэ. Би алгуурхан дөхөж очоод хэдэн алхмын зайтай зогсов. Над руу эргэж харсан ч үгүй, намайг ер анзаарч байгаа ч юм алга. 

“Үдшийн мэнд, ноён Ванас” хэмээн би хүндэтгэлтэйгээр мэхийв.

Миний дуугаар тэр нойрноосоо сэрэх мэт агдас хийснээ толгойгоо өргөж, цаанаа л нэг ёозгүй ширтэв. Ямар хэргээр яваагаа тайлбарлах гэтэл захирангуй гэмээр атлаа элгэмсүү ч юм шиг хоолойгоор яриаг минь тасалж “Эхлээд наашаа суучих, тэгээд согт!” гэв.

Би хүлцэл өчих гэвэл хоёр чихээ хуруугаараа бөглөөд “Согтохоос чинь нааш ганц ч үг сонсохгүй” хэмээн зөрөв.

Этгээд муж архичинтай учирснаа ухаарсан би жаахан хошигноод үздэг хэрэг гэж бодов. “Ганц асуулт асуухыг минь зөвшөөрч болгоохсон болов уу?” гээд маасайтал инээмсэглэн ширээнд нь суулаа. 

Харин тэр чихээ тагласан хэвээр лонхтой руу зангав. “Өөрөө би ингэтлээ уусан үедээ өрөөл хэн ч бай эн тэнцүү согтохоос нь нааш ам нээдэггүй, эс бөгөөс хоёр биенээ ойлгохоос өнгөрч, зүй зохисыг уландаа гишгэсэн явдал болно.”

Би уудаггүй гэдгээ дохиж үзүүлсэн ч “Тэр чиний мэдэх хэрэг. Миний болзол ийм л байна!” гээд ер халгаасангүй.

Ингээд би хундагалж өгсөнг нь үг дуугүй авч тогтоов. Дарс ходоодонд орсон даруй дотор халуу шатан төөнөрнө. Ааг амтанд нь дасах гэж яггүй хүчилсний эцэст би “Чанга эд байна шүү, асууя гэснээ асуух цаг ирэв бололтой...” хэмээн үгээ эвлүүлж ядан хэллээ.

Гэтэл мань эр аанай л чихээ таглаж “Согтохоос чинь нааш юу ч сонсохгүй!” гэв ээ. Хундагыг минь тэр хоёр дахиа дүүргэв. Өнөөх рүү нь би тэвдэнгүй хялам хийгээд, дүүрсэн хэрэг хэмээн биеэ зоригжуулж, нэг амьсгаагаар хөнтөрлөө. Дарс хоолойгоор давмагц хамаг бие сулбайж орхив. Гурав дахь хундаганы дараа өнгөрсөн дурсамжаа мартаж, дөрөв дэхийнх нь ард гарахад алс ирээдүй ч сарнин арилав. Газар тэнгэр дайвалзаж, яагаад тэнд очсоноо ч онхи мартлаа. Мөнөөх эр над руу сая нэг чих тавин бөхийхөд царай зүс нь, ер эргэн тойрон тэр аяараа эрээн мяраан онгоцнууд эргэлдэн сүнгэнэлдэх шиг эрээлжлэх аж. Толгой хүндэрч, сандлынхаа тохойвчийг дэрлэн унаад гүн нойронд автах хүртэл хэр удсан юм бүү мэд. Тэгээд би энэ яваа насандаа зүүдэлж үзээгүй амтат зүүдэнд умбав. Би мод бут шигүү хүрээлсэн саруул уужим цэцэрлэгт байх агаад саглагар мөчир завсраар нь тэнгэрт түгсэн түмэн одод яралзаж, нар шингэх үес эс бөгөөс бүрхэг өдөр нэгэн дор цогцолсон мэт уур амьсгал ноёлно. Мэлрэг цэцгийн дэлбээ зулсан бяцхан довцог дээр хэвтэхүй чанх дээрээс нэмээд өчнөөн дэлбээ бороо мэт асгарч, усан оргилуураас цацрах тунгалаг усан дуслууд зулай, чамархай дээр бөнжигнөн бууна. Сэтгэл минь баяр хөөрөөр гийж, амар амгаланд умбав. Чихэнд шувуудын жиргээ найрал хөгжим мэт эгшиглэнэ. Өөрөө өөртэйгөө, дотор хүнтэйгээ, дээр нь дэлхий ертөнцтэй эесэн нэгдэж, харь харш юмс сарнин одоод, хамаг бүхэн байх ёстой байраа олжээ. Хорвоо ертөнц ийн төгс зохирохын учир ярих, хөдлөх ч утгаа алдаж, сансар огторгуй баяр жаргалаар бялхах аж. Амтат энэ мөч тийм ч удаан үргэлжилсэнгүй. Нүдээ нээмэгц ухаан санаа гэдэг цагдаагийн нударга мэт дэлсэж, Ванас аль-Даманурийн ажсан харцтай тулгарав. Уушийн газар цөөн хэдэн нойрмог үйлчлүүлэгч тунаж үлджээ.       

“Та ч гүн нойрслоо шүү. Нойроор ангаж явснаас зайлахгүй” хэмээн нөхөр минь хэлэв.

Дүйрч хүндэрсэн толгойгоо гарынхаа алганд наав. Нойт оргиход нь цочин харваас алган дээр минь усан дуслууд гялалзах аж. 

“Нүүр минь норчхож” хэмээн намайг унтууцахад, 

“Тийм ээ, найз маань чамайг сэрээх гэж үзсэн юм” хэмээн сулхан хариулав.

“Ийм янзтай байгааг минь харсан хэрэг үү?”

“Санаагаа бүү чилээ, тэр сайн хүн. Шейх Заабалави гэж дуулсан уу?”

“Заабалави гэнэ ээ!” хэмээн би уулга алдаж, год хийн босов. 

“Тийм ээ. Яасан бэ?” хэмээн тэр гайхан асуулаа. 

“Тэр хаа байна?”

“Одоо хаачсаныг нь мэдэхгүй. Энд сууж байгаад л гараад явсан шүү дээ.”

Араас нь гүйе гэхнээ бие минь тэгтлээ тамирдсан гэж яаж мэдэх билээ. Дэмий л ширээ тэгнэн унаад, цөхөрсөн дуугаар “Түүнийг олж уулзах гэж л тань дээр ирсэн юм шүү дээ! Гүйцэж очиход минь туслаач, үгүй ядаж араас нь хүн явуулж өгөөч” хэмээн орь дуу тавив.

Тэр сам хорхойн худалдаачныг дуудан шейхийн араас явууллаа. Тэгээд надад хандаж “Чамайг ийм зовлонд унасныг даанч мэдсэнгүй. Намайг уучилж өршөө...” гэв.

“Та яриулахгүй байсан биз дээ” хэмээн би уурслаа. 

“Харамсалтай яа! Дэргэдэх сандал дээр чинь тэр удтал суусан. Шүтэн бишрэгчдийнх нь нэг бэлэглэсэн гэх, хүзүүндээ зүүлттэй мэлрэг цэцгийн хэлхээгээр оролдож сууснаа өөрийг чинь хараад өрөвдөж, сэрээх санаатай дух руу чинь ус цацсан юм л даа.”

Би “Тэр тантай үдэш болгон энд уулздаг уу?” хэмээн асуухдаа сам хорхойн худалдаачны гарч явсан хаалгаас харцаа салгаж чадсангүй.

“Энэ үдэш, өчигдөр орой, уржигдар орой ч гэсэн надтай уулзсан, гэхдээ тэрнээс өмнө бүтэн сар барааг нь хараагүй.”

Би “Маргааш ирж магадгүй” хэмээн санаа алдав.

“Магадгүй.”

“Би түүнд хүссэн мөнгийг нь өгөхөд бэлэн” гэхэд Ванас “Тийм юмыг хүлээж авдаггүй сонин хүн дээ, гэхдээ уулзсан байхад чамайг эмчлээд л өгнө вий” хэмээн аргадангуй хариулав.

“Үнэ хөлсгүй юү?”

“Тэр өөрийг нь хайрлаж хүндэлдгийг мэдэрсэн бол тэгээд л болоо.”

Сам хорхойн худалдаачин явсан хэргээ бүтээж чадалгүй эргэж ирэв. Энэ зуур бие арай дээрдсэн ч, гуйвж туйвсан амьтан уушийн газраас гарлаа. Гудамжны булан тойрох бүртээ хий дэмий л хариу горьдон “Заабалави!” хэмээн хашхирч явав. Тэгтэл хэдэн тэнүүлч жаал зэвүүрхсэн янзтай хялалзаад байхаар нь хамгийн түрүүн зогссон хөлсний тэрэгт үсрэн суулаа. 

Маргааш орой нь Ванас аль-Дамануритай үүр цайтал суусан авч шейхийн бараа үзэгдсэнгүй. Ванас хөдөө буцах болсноо, хөвөнгийн ургацаа зартлаа Каирт ирэхгүй гэдгээ дуулгав. 

Хүлээх хэрэгтэй, тэвчээр суух хэрэгтэй гэж өөртөө би тушаана. Заабалави оршин байдагт, тэр ч бүү хэл намайг чин сэтгэлээсээ энэрч явдагт өөрөө би үнэмшиж чадваас, айсуй учрал тохиох аваас тэр намайг анагаахад бэлэн байх болно.

Хааяа би ингэтлээ удаж буйд нь шантарч тэвчээр алдарна. Ядаж цөхсөндөө түүнийг оюун бодлоосоо ор тас арчиж орхиё ч гэж бодсон удаа бий. Энэ хорвоо дээр эцэж туйлдсан атлаа түүнийг огт мэддэггүй, мэдсэн ч хоосон цуурхал гэж боддог хүн олон бий шүү дээ! Ийм байтал түүнийг бодон бодон ингэж тарчлахын хэрэг юусан билээ?

Гэвчиг өнөөх зовуурь нөмрөөд ирэх үес ахиад л түүнийг бодож эхлэх бөгөөд уулзах аз нь хэзээ тохиох бол хэмээн өөрөөсөө асууна. Ванасаас сураг чимээ алдарч, түүнийг гадаадад амьдрахаар явсан гэдгийг дуулсан хэрнээ зорилгоосоо би няцсангүй, учир юу гэвэл Заабалавиг олох ёстой гэдэгтээ би үнэн голоосоо итгэсэн юм.

Тийм ээ, Заабалавиг би заавал олно. 

 * Дундад зууны үеийн араб яруу найрагч Ибн аль-Фаридын шүлгийн мөрт.
**Рамаданы төгсгөлд тэмдэглэдэг, мацаг тайлах Мөргөлийн баяр.