Нутгаас гарснаас хойш гурван жил, 8000 км-ийн алсад явахад нь би “Caroline MOIREAUX” гэх өвөрмөц нэртэй франц бүсгүйтэй таарсан юм. Энэ бол хоёр жилийн өмнөх зун болсон явдал. National Geographic Traveler сэтгүүлийн америк редактор Эланд түүнтэй ярилцлага хийж байхад нь би томоотой ажиглаж суусан. Франц бүсгүй маань Улаанбаатарын төвд орших тансаг зоогийн газрын хүнгүй шахам танхимд бидний өөдөөс харж суугаад “Берингийн хоолойгоор дамжин Америк тив орно” хэмээн ярьж билээ. Холын Францаас нүүдэлчдийн нийслэл Улаанбаатар хүртэл алхаж ирсэнд нь итгэсэн мөртлөө умардын мөсөн хоолойгоор алсын Америк хүрнэ гэдэгт нь ер итгээгүй юм даг. Тэр шинэ ногооны зууш захиалсан. Бас урт аянд аяншиж ядраагүй харагдсан. Гурван жил хээрээр гэр хийж амьдарсан ч халбага сэрээгээ тун эвлэгхэн ашигласан. Аргагүй шүү дээ, франц бүсгүй юм чинь гэж бодсон. Бас Европ бүсгүй гэхэд дэндүү намхан нуруутай санагдсан. Тэр Couchsurfing.com гэх аялагчдын сүлжээгээр танилцсан, Улаанбаатарт гэртэй нэгэн монгол найзындаа байрлаж байгаа гэсэн. Үнэндээ тэрхүү монгол найз нь түүний тухай надад дуулгасан юм. “Дэлхийг тойрч яваа франц бүсгүй удахгүй Улаанбаатарт ирнэ. Бүр манайд байрлана. Та нар ярилцлага авахгүй юм уу” гэж манай редакц руу зурвас дайсан хэрэг. Тэгж л дэлхийг тойрогчтой танилцсан юм. Ярилцлага бараг цаг шахам үргэлжилсэн. Би томоотой суугаад л байсан. Ярилцлага дуусахад тэр баяртай гэж хэлээд яваад л өгсөн. Удахгүй ярилцлага нь ч сэтгүүл дээр хэвлэгдсэн. Гэхдээ дөнгөж дөрөвний нэг нь. Үлдсэн хэсгийг нь би хэзээ нэг өдөр орчуулна даа гэж бодоод л байсан. Гэтэл хоёр жил яах ийхийн зуургүй өнгөрчихсөн. Ингээд түүний бүтэн ярилцлагыг гурав хоног суун байж орчуулсны дараа www.piedslibres.com гэх цахим хуудас руу нь нэвтэртэл Каролин маань нээрээ л Америк тивд явж байгаа харагдав. 25 мянган км замыг туулжээ. Тэр өнөөг хүртэл ухарч няцаагүй юм байна. Гэтэл би энэ хугацаанд хэчнээн ч удаа бууж өглөө дөө.
Яриагаа таны аялал эхэлсэн газраас эхэлье гэж бодлоо?
Би Францын Жюро хэмээх буйд тосгонд өсөж торнисон. Швейцарын хилийн ойролцоох, Женев хотоос бол тийм ч холгүй орших, зуугаадхан хүн амтай жижиг суурин. Эндээс л би аяллаа эхэлсэн дээ. Ийнхүү дөрвөн өдөр алхсаны эцэст Швейцарын хил хүрсэн. Анхнаасаа шууд дорно зүгийг зорьсон нь их энгийн учир шалтгаантай. Хэрэв урт удаан аянд мордох гэж буй бол хэн л төрж өссөн нутаг орноороо удаан аялахыг хүсэх билээ дээ, хурдхан шиг л харь улсад очихыг хүсэх байсан нь мэдээж.
Дэлхийг явган тойрох санаагаа анх хэрхэн олж байсан бэ?
Үнэнийг хэлэхэд, энэ миний санаа байгаагүй ээ. Одоогоос нэлээд хэдэн жилийн өмнө Австралид жил хэртээ амьдарч байхдаа хэсэг франц залуус дэлхийг явган тойрох гэж буйг олж мэдсэн юм. Тэрхэн үедээ тэдний яриаг сонсоод “Явган аялна гэж үү дээ! Яаж ийм зүйл сэдэж олдог байна аа?” гээд л учиргүй гайхаж билээ. Удалгүй цахим хуудсаар нь зочилж, зурагтын ярилцлагуудыг нь үзэж сонирхтол мөнөөх залуус бүгдийг урьдчилан тооцоолж, сайтар бэлдсэн нь анзаарагдсан. Тэдний аялал эхлэхэд ердөө хоёрхон сар л үлдсэн байв. Дараахан нь би Франц руу буцаж, хуучин ажилдаа эргэн орсон. Ингээд жил орчмын дараа юм уу даа, “Нөгөө залуучууд яасан бол?” гэж бодоод цахим хуудсыг нь сонирхтол тэднээс хоёр нь л аяллаа үргэлжлүүлж байсан. Харин зарим нь Францдаа эргээд ирчихсэн, зарим нь өөр адал явдалд хөтлөгдөн дараагийн аялалдаа гарсан байв. Би аяллаа үргэлжлүүлж буй хоёр залуугийн нэгтэй нь фэйсбүүкээр холбогдоод “Хоёулхнаа үлдээд цааш аялах ямар байна даа?” гэж асуутал тэр залуу “Үнэхээр гайхалтай байна” гэж хариулсан. Тэр залуугийн, аялах явцдаа бүтээсэн баримтат киног үзэж сонирхтол нээрээ л “үнэхээр гоё” санагдаж билээ. Удалгүй би Шинэ Зеланд руу зургаан сарын хугацаатайгаар явах болсон бөгөөд дараагаар нь Японд хагас жил ажиллаад Австралид очсон. Чухам хэзээ гэдгийг нь хэлж мэдэхгүй ч тэгэхэд л би оюун санаандаа өөрчлөгдөж эхэлсэн байх. Нэг өглөө орноосоо босоод “За гүйцээ, би дэлхийг явган тойрох болно” гэж бодож эхэлсэн. Товчхон өгүүлэхэд, нэг иймэрхүү л юм болсон юм даа.
Аялалдаа бэлдэх амаргүй байсан байх?
Үнэндээ ийм аялалд би бэлэн биш байсан. Өмнө нь, аль нэг тийшээ явахаар бол ядах юмгүй шийдэж чаддаг байв. Тухайлбал, Австрали руу явах шийдвэрийг онгоцоор нисэхээс хоёр юм уу гурван долоо хоногийн өмнө гаргасан. Гэвч дэлхийг тойрно гэдэг бол сэтгэлийн хөөрлөөр шийдчих асуудал биш. Бэлдэх зүйл тоймгүй их байлаа. Учир нь би ийм аяллын тухай юу ч мэдэхгүй шүү дээ. Хувцас хэрэглэл, майхан савны тухай бол бүр ярилтгүй. Ядаж байхад би спортоор ч хичээллэдэггүй байв. Бусад шиг л ажил, ажил гэсээр өдөр хоногуудыг үрдэг. Хээрийн аялалд бараг явж байсангүй, жилдээ нэг удаа хаа нэг тийш 25 км алхдагийг эс тооцвол явган аяллын ямар ч туршлагагүй нэгэн байв. Бүр иймэрхүү зүйлд цаг зав гаргана даа гэж хэзээ ч төлөвлөж байсангүй. Ингээд нэг жилийн хугацаанд бэлтгэлээ базаасан. Бүгдийг эхнээс нь сурч эхэллээ. Би Европ тивээ таньж мэдсэн, дараа нь Гүржийг мэддэг болсон. Өмнө нь Гүрж улс газрын зураг дээр хаана байрладгийг хүртэл мэддэггүй байлаа. Дараа нь аяллынхаа зам жимийг гаргахдаа Тажикстан, Узбекстан, Кыргызстан, Туркменистан гэх мэт, амьдралдаа хэзээ ч сонсож байгаагүй улс орнуудын тухай олж мэдлээ. Ийнхүү хагас жилийн хугацаанд аяллынхаа маршрутыг боловсруулсан. Эхлээд би Энэтхэг хүрээд Зүүн Азийн улсуудаар аялахыг хүссэн ч Пакистан гол асуудал болж хувирсан. Иранаас Энэтхэг хүрэхийн тулд заавал Пакистанаар дайрах ёстой. Гэтэл Пакистан руу нэвтрэх боломж хомс. Мэдээж бүр боломжгүй зүйл биш боловч Францын элчин сайдын яамнаас батлан даалт гаргаж өгдөггүй учраас виз авахад хүндрэлтэй гэв. Бас би Номхон далайг дөт замаар гатлахын тулд Берингийн хоолойгоор явахыг хүсэж байлаа. Азийн зүүн хязгаарт хүрээд тэндээсээ умардыг зорин Хятадыг хөндлөн гулд туулах алсын төлөвлөгөөтэй байсан ч Хятадын визийг нэг жилийн хугацаатай авах боломжгүй гэсэн тул энэ санаагаа орхисон. Өөр янз бүрийн хүндрэлүүд ч байсан. Ингээд өөр замаар аялахаар шийдэж, Тажикстан, Узбекстан, Кыргызстан гэсэн огт мэдэхгүй улс орнуудыг өөртөө нээсэн дээ. Би эргэлзэж тээнэгэлзэлгүй, “Тэгвэл үүгээр л явъя” гээд амархан шийдчихсэн. Тэгээд л энд, Монголд ирчихсэн явж байна даа.
Дэлхийг тойрно гэдэг бол бэрх аялал. Аюул ослоос айж эмээсэнгүй юу?
Хэн ч аюул ослыг урьдчилж таамаглах боломжгүй. Гэхдээ сайтар бэлдэж, бүгдийг төлөвлөж чадвал хүн бүр ийм аялалд бэлэн гэсэн үг. Жишээ нь, би бусдад тонуулж, дээрэмдүүлж магадгүй л юм. Энэ тухай өмнө нь олон удаа бодож үзсэн, тохиох магадлалтай гэдгийг нь ч ойлгож ухаарсан. Тэгээд одоо яах ёстой гэж? Би энэ талаар хангалттай бодсон учраас одоо бол чухал санагдахаа больсон. Аюул осол хэдийд ч тохиож мэднэ шүү дээ. Тиймээс айх хэрэггүй, угаасаа айж эмээнэ гэдэг утга учиргүй зүйл гэж хэлэх байна. Надад юу ч тохиолдсон, аюул осолтой нүүр тулахад би бэлэн үү гэж өөрөөсөө асуудаг. Хэрэв ямар нэгэн муу зүйл тохиолдлоо гэж бодоход шантарч мохож болохгүй. Надад тохиолдсон зүйл өөр хаана ч тохиолдож болох байсан. Хэрэв хэн нэгэн намайг хөнөөвөл мэдээж би хорвоог үүрд орхино. Магадгүй эх нутагтаа, угаалгын өрөөнийхөө усанд ордог онгоцон дотор санамсаргүй хөл алдаад амиа алдаж ч болох учраас ирээгүй үхлийн өмнөөс урьдчилж шанална гэдэг утгагүй хэрэг. Дотоод мөн чанар, оюун санаандаа амар амгалан байж чадвал хүршгүй газар гэж үгүй. Мэдээж аялалд юу өөрийг чинь хүлээж буйг мэдэж байх нь чухал. Зайлшгүй тохиох зүйлсийг хүлээн зөвшөөрч, түүнд бэлэн байх хэрэгтэй. Эд бүгдийг ойлгож ухаарвал хүн бүр аялалд бэлэн гэсэн үг. Бас нэг зүйлийг нэмж хэлэхэд, аяллын турш би ганцаараа яваагүй ээ. Хорватад гурван долоо хоног, Монголд нэг долоо хоногийг л эс тооцвол аяллын турш хэн нэгэн хажууд минь хань болж явсан.
Гурван жилийн турш явган аялна гэдэг урт хугацаа шүү?
Тийм ээ. Гэхдээ аялал эхэлснээс хойш хоёр жил хагасын дараа гэрийнхэнтэйгээ уулзахаар Франц руу буцаж хэдэн сарыг өнгөрөөсөн. Бас Хятадын виз хөөцөлдөх шаардлагатай байв. Тэгэхэд эгч маань аль хэдийн ээж болчихсон байж билээ. Удаан хугацааны дараа гэртээ эргэн зочлох үнэхээр сайхан байсан. Гэвч аяллаа үргэлжлүүлэхийн тулд гэрээ дахин нэг удаа орхин явсан даа.
Ер нь виз авахад хүндрэл бэрхшээл их тохиолдож байв уу?
Энэ бол хоёр талтай асуудал юм шиг санагдсан. Жишээ нь, виз авах нь зарим тохиолдолд хэцүү байхад зарим үед туйлын амархан байдаг. Миний хамгийн эхний виз Азербайжаных байсан. Франц хүмүүс ихэнх улс орон руу визгүй зорчдог учраас анхны визээ даруулахад хүндрэл тохиолдоогүй. Азербайжан жижигхэн улс тул нэг сарын аяллын виз хангалттай байв. Харин Ираны визийг Туркийн Трабзон хотоос их амархан авдаг юм билээ. Тийм учраас би Турк руу буцаж, хураамжаа төлөөд нэгхэн өдрийн дотор визээ даруулсан. Ер нь нэг удаагийн аяллын виз хүсэхэд ихэнх орны виз хялбархан гардаг. Бас хурдан. Консулын ажилтантай уулзаад виз хүсэж буй гэдгээ мэдэгдэн хураамжаа төлөөд л болоо. Ийм амархан зүйл. Харин урт хугацаагаар виз хүсэхэд хүндрэл бэрхшээлүүд ундарч эхэлдэг. Зарим орноос ийм виз хүснэ гэдэг бэргэж халширмаар бөөн ажил болдог сон. Тухайлбал, Монгол руу ирье гэвэл нэг сарын визийг хялбар авч болох төдийгүй дахин нэг сараар сунгуулахад 20 минут л хангалттай боловч заавал Улаанбаатар хотод очиж сунгуулах хэрэг гарсан. Гэтэл би чинь Монголын баруун хязгаар нутгийн хилийн дээсийг Хятадын нутгаас давж байгаа шүү дээ. Хилийн шугамаас Улаанбаатар хот хүртэл бараг мянгаад км. Хэрэв би гурван сарын визтэй Монгол руу орж ирсэн бол 7 хоногийн дотор визээ бүртгүүлэх ёстой болох байсан. Улаанбаатар хот руу ийм богино хугацаанд алхаж явна гэдэг хэзээ ч бүтэшгүй зүйл. 200 доллар төлөөд нисэж болох л байсан, гэвч яавч тэгж болохгүй байв. Би чинь өдөрт хоёр еврогийн төсөвтэй хүн шүү дээ. Тийм учраас аяллын арга барилаа бага зэрэг өөрчлөхөөр шийдэж унадаг дугуй худалдаж авсан. Тосонцэнгэл хүртэл дугуйгаар явж, тэндээсээ Улаанбаатар руу автобусаар зорчсон. Одоо визээ сунгуулчихсан тул Тосонцэнгэлд эргэн очоод Монгол дахь аяллынхаа үлдсэн хэсгийг каноэ завиар туулна.
Алхсан, унадаг дугуй унасан, одоо каноэ завь. Дэлхийг тойрох аялалд тань ээлжит адал явдлууд дуусахгүй бололтой?
Монголын хилээр орж ирснээсээ хойш 866 км замыг хоёр долоо хоногийн хугацаанд явган болон унадаг дугуйгаар туулжээ. Одоо Тосонцэнгэлээс Оросын хил хүртэлх 1000-аад км газрыг сарын турш завиар туулна. Идэр голыг уруудаж хөвсөөр Сэлэнгэ мөрөнтэй нийлэх юм. Энэ хооронд хамт аялж буй найз маань дугуйгаа унасаар над дээр хүрч ирэх бөгөөд бид хамтдаа Орос орноор үргэлжлүүлэн аялна. Би аялал эхлэхээс өмнө энэ аяллын турш ямар ч моторт хэрэгсэл ашиглахгүй гэж хатуу шийдсэн юм. Гэвч энэ үзэл санаа маань Иранд нуран унасан. Иран ер бусын сэтгэл татам орон. Гэтэл энд л аяллын маань чигч шугам тасалдсан юм. Туркменистаны хилээс 100 км-ийн зайд цагдаа намайг саатуулж, тагнуул байж болзошгүй гэсэн үндэслэлээр өдөр бүр цагдаагийн газарт очиж мэдүүлэг өгч байхыг шаардсан. Аагим халуун говь цөлийн дундуур үүргэвч үүрээд алхаж яваагийн минь учрыг тэд ерөөсөө ойлгоогүй. Цагдаагийн газар байцаагдсан тэрхүү долоо хоног яг л гэмт хэрэгтэнтэй кино шиг санагдсан. Хөгжөөнтэй ч юм шиг. Гэвч Иранд байгаа бол, энгийн инээдтэй зүйл хоромхон хугацаанд эмгэнэлтэй зүйл болж хувирдгийг мартаж болохгүй. Ингээд явж явж эцэст нь тэд Ираны нутаг дэвсгэрээс явган юмуу дугуйгаар гарч болохгүй гэсэн түрэмгий шийдвэрээ тулгасан. Уг нь автобусаар зорчиж болохыг зөвшөөрсөн ч Туркменистаны виз авах хугацаа үлдээгүй тул нисэхээс өөр аргагүйд хүрсэн. Өмнө нь визээ сунгуулчихсан, мөн Иранд ирээд дөрвөн сарын хугацааг өнгөрүүлчихсэн тул дахин визээ сунгуулах боломжгүй болчихсон байв. Би цагдаагийн газар асгартал уйлсан. Аргагүй шүү дээ, тэр цаг мөч хүртэлх сөөм газар бүрийг мэрж алхсан шүү дээ. Уг нь надад маш том мөрөөдөл байсан. Далайг сэлж гатлах боломжгүй учраас эх газраар сажилж яваа л бол сөөм газар бүрийг алхаж туулан, дэлхийг тойрно доо гэж мөрөөддөг байв. Би чадна гэдгээ ч мэдэж байсан. Гэвч Иран орон миний мөрөөдлийг балласан. Одоо миний аяллын зам мөрд тасарч алсарсан том орон зай бий. Туркменистаныг явган туулж чадаагүй. Шууд Узбекистан руу нисчихсэн хэрэг. Тэндээс би Туркмений хил дээр очоод хилийн зурвасаас аяллаа үргэлжлүүлсээр Узбекистан, Тажикстан, Кыргызстан, Казахстаны нутаг дэвсгэрийг явган туулсан. Магадгүй хэзээ нэг өдөр аяллынхаа тасарсан зам мөрийг эргэн нөхөж ч болох юм. Казахстаны хилийг явган нэвтрэх хориотой тул хоёр км газрыг автобусаар туулсан. Үл тасалдах учиртай жим харгуй минь энд дахин нэг удаа тасарсан. Ийнхүү Казахстаны нутаг дэвсгэрийг туулж байхдаа, завсраар нь Франц руу буцсан бөгөөд тэнд Хятадын визээ хөөцөлдсөний дараа Казахстанд эргэн ирж, улмаар Хятадын нутгаар бадарчилсан даа.
Дараа нь та Монголд ирсэн байх аа?
Тийм ээ. Монгол бол ер бусын сайхан орон. Анх Монголын хилээр орж ирүүтээ, ойролцоо орших жижигхэн толгод дээр гарч зогсоод Монгол орныг шунамхайран ширтэхдээ өөрийн эрхгүй “Хөөх” хэмээн уулга алдаж билээ. Хүчит давалгаа сэтгэл дотор минь хуйлран эргэлдэх шиг болсон. Энэ мэдрэмжийг үгээр илэрхийлэх хэцүү. Энэ бол ер бусын хүчтэй мэдрэмж. Цэлгэр уудам нутаг, цардмал зам, цэнхэртэн харагдах уулс. Энэ бүхэн яг л уудам зэлүүд орон зайд ороод ирчихсэн мэт мэдрэмж төрүүлсэн. Тиймээс би гурван өдрийн турш бахдал бишрэлээ барьж дийлээгүй. Гэвч удалгүй Монгол орны өөр нэг төрхийг өөртөө нээсэн. Тэр нь хахир хатуу төрх. Би туйлдаа хүртэл ядарсан. Монгол орноор аялах үнэхээр бэрх хэцүү шүү. Засмал замаар унадаг дугуйтай давхих амархан боловч шороон зам хамаг хүч тамирыг минь шавхсан. Говь цөл, хуурай салхи, халуун элстэй тэмцэлдсэн. Говь нутгийн элсэрхэг хөрсөн дээгүүр унадаг дугуйгаар явахын хэцүүг яриад ч хэрэггүй биз. Элсэнд шигдэх бүртээ хээрийн салхи, халуун агаар хоёртой сөргөлдөн, унадаг дугуйгаа түрж алхдаг байв. Ингэж алхахад ам хатаж, ангаж эхэлдэг. Заримдаа замын унаанаас ундны ус гуйж байсан боловч өдөртөө арваадхан машин явж өнгөрдөг байв.
Ер нь аяллын турш юу идэж ууж байсан бэ? Энэ бүх хүнд хэцүү нөхцөл бие организмд тань сөргөөр нөлөөлж байв уу?
Дугуй унаж буй үед сульдаж ядардаг учраас шим тэжээлтэй хоол хүнс хэрэглэх учиртай. Гэвч тэгж чадаагүй ээ. Алхаж буй үед ходоод хоосон ч аяллаа цааш үргэлжлүүлж болдог. Харин дугуйгаар аялж буй бол тэгэх аргагүй. Алдсан хүч тамираа нөхөхийн тулд уураг ихтэй хоол идэх ёстой боловч үүргэвчиндээ тийм төрлийн хүнс авч гараагүй тул ядарч туйлдсан. Бүр цөхөрч гүйцээд байв. Орой бүр нүүр нүдгүй шуурдаг говь нутгийн аагим халуун агаар нь тэвчиж суухын аргагүй болгодог сон. Хамт явж байсан найзын маань дугуй замдаа эвдэрснээс болж сүүлийн нэг долоо хоногийг би ганцаараа аялахад хүрсэн. Ийнхүү амьдралдаа анх удаа юуны тулд аялж байгаагаа өөрөөсөө асууж эхэлсэн. Ийм зүйл өмнө нь тохиож байгаагүй тул үнэхээр цочирдсон. Аяллын турш олон хүн надаас “Чи шантарч болих тухай бодож байсан уу? Юуны тулд аялж байгаа вэ гэдгээ өөрөөсөө асуудаг уу?” гэж сонирхдог байлаа. Тэгэх бүрийд нь би “Өөрөөсөө ч асууж үзээгүй эдгээр асуултыг хүн бүр яагаад надаас асуудаг юм бол оо” гэж хариулдаг сан. Аялал бол миний хувьд, амьдралын энгийн л нэг дадал. Зарим нь намайг зоригтойдоо аялдаг гэж боддог. Үнэндээ энэ нь тийм ч зориг шаардахаар зүйл биш шүү дээ. Аялал надад таалагддаг учраас хэзээ ч халширмаар санагдаж байгаагүй. Гэтэл амьдралдаа анх удаа аяллынхаа утга учирын талаар эргэцүүлж бодсон. Сэтгэл минь нэг л тавгүйтчихсэн. Ингээд маргааш нь Улиастай ороод хоёр голланд хүнтэй тааралдсан. Эмэгтэйд нь би цөхөрч байгаагаа хэлтэл тэр бүсгүй “Зүгээр дээ. Энэ чинь Монгол шүү дээ. Туршлагатай аялагч бүр Монгол оронд ирээд цөхрөлийг мэдэрдэг. Зарим нь бууж өгдөг, зарим нь яг чам шиг эргэлздэг. Энэ бол бичигдээгүй хууль. Монгол бол хахир хатуу, халгаж бэрхшээмээр орон шүү дээ. Хэрэв аяллаа шууд Монголоос эхэлсэн бол хүмүүс даваад туулчихдаг. Харин аяллынхаа дунд хэсэгтээ Монголд ирвэл цөхөрч гүйцдэг. Тиймээс бүү шантар. Хүн бүр энэ мэдрэмжийг туулаад гардаг юм шүү дээ” хэмээн хариулж билээ. Энэ үг намайг зоригжуулсан.
Аялах явцдаа ааш зан сайтай олон айлаар зочилж байв уу?
Мэдээж тэгэлгүй яахав. Аяллын эхний өдрөөс хойш газар бүрт намайг гэртээ зочлооч хэмээн урьж байсан. Заримдаа нэг хононо, заримдаа хоёр гурав ч хонох үе бий. Заримдаа урьсан айлдаа ороод цай уугаад л гардаг байсан. Гэтэл Казахстанд очиход хүмүүс нь тийм ч найрсаг хандаагүй. Гаднын хүнээс айж бэргэж байгаа нь илт мэдрэгдсэн. Эцэг эхчүүд бидний ойролцоо байсан бяцхан хүүхдүүдээ хашгирч дууддаг байв. Сонин байгаа биз. Энэ улсад юу тохиолдоо вэ гэж асуумаар санагдсан. Гэхдээ Казахстан дахь аяллын төгсгөлд бидэнд аз дайрч тун ч найрсаг, элэгсэг хүмүүстэй уулзаж танилцсан шүү. Тэд биднийг гэртээ урьж, хамаг байдгаараа дайлж цайлсан. Ингээд сайхан дурсамжтайгаар Казахстаныг орхисон доо. Дараагийн очсон улс бол Хятад.
Хятадад ямар байсан бэ?
Бас л адилхан. Нэг эмэгтэй цайгаар дайлсныг эс тооцвол хэн ч биднийг уриагүй. Алхахад амар бөгөөд хурдан байдаг учраас ихэнхдээ засмал зам дагуу алхдаг юм. Гэвч Хятадад яг энэ маягаар алхах нь залхаж төвөгшөөмөөр зүйл болж хувирсан. Хятад хэл сурах боломж олдохгүй байв. Ядаж байхад хэн ч бидэнтэй юм яриагүй. Уг нь би гадаад хэлийг хурдан ойлгож сурдаг юм. Гурван долоо хоногийн дараа гэхэд тухайн орны хэлээр өөрийгөө танилцуулах чадвартай болчихдог төдийгүй ядаж нэг долоо хоногийн дараа нутгийнхны юу асууж шалгаагаад байгааг ойлгож сурдаг. Тэгвэл яг одоо надаас “Хэрэг зориг чинь юу вэ?” гэж хятадаар асуувал би лав ойлгохгүй.
Монгол хэл сурахад хүндрэлтэй байв уу?
Байлгүй яахав. Уг нь надад монгол хэлний ярианы дэвтэр байсан ч үгнүүдийн дуудлага үнэхээр хэцүү юм билээ. Үгээ ялгаж сонсохгүй бол ярьж сурахгүй шүү дээ. Гэтэл монгол хүмүүс алсаас хараад л байхаас биш, ойртож ирээд яриа хөөрөө үүсгэдэггүй байсан. Би тэдэнтэй танилцаж ярилцмаар байдаг, гэвч тэд маань миний хөдөлгөөн бүрийг нүдээ цавчилгүй ажигладаг байв. Гойд сониуч зантай улс шүү. Магадгүй тэд юу асуухаа мэддэггүй, эс бөгөөс бусдад саад учруулахгүй гэж хичээдэг байх. Заримдаа би ярианы дэвтрээ гаргаж ирээд “Францаас ирсэн” гэдгээ монголоор хэлмэгц тэд номыг минь сониучирхан хараад харилцан ярианы хэсгээс нь өөрт хэрэгтэй үг өгүүлбэрийг хайж эхэлдэг. Тэгмэгцээ “Та гэрлэсэн үү” гэх мэт асуултыг хуруугаараа заагаад надаас хариулт хүлээдэг. Би асуултад хариулмагц тэд энэ үйлдлээ эхнээс нь давтдаг. Ер нь л хөгжилтэй шүү. Тийм учраас нүүр хагарах эхний алхмыг би өөрөө түрүүлж тавьдаг байв. Учир нь монголчууд бүрэг даруу талдаа улс. Тэд миний хаанаас ирсэн, ямар хүн болохыг ихэд сонирхдог боловч асуухаас илүүтэй ажиглахыг илүүд үздэг юм шиг санагдсан.
Жуулчдын очиж сонирхдог газруудад бараг очиж үзээгүй гэсэн. Энэ талаар сонирхуулаач?
Жуулчдын очих дуртай газруудад төдийлөн очоод байдаггүй. Би том хотуудаар биш, голдуу буйд хөдөө нутгаар бэдрэх дуртай. Алслагдмал гацаа сууринд амьдардаг эгэл хүмүүсийн энгийн амьдралыг сонирхох нь тааламжтай санагддаг. Жишээ нь Улаанбаатар бол миний хувьд, тийм ч сонирхууштай газар биш. Парист байдаг олон зүйлийг, тэртусмаа амьдралын ижил хэв маягийг эндээс мэдэрч болно. Адилхан нийслэл хотууд шүү дээ. Тэгвэл хотоос зайдуу хөдөө нутагт очвол жинхэнэ эгэл борог амьдралыг мэдрэх боломжтой. Аяллын маань сайхан үүнд л оршдог.
Та монгол малчин айлд хоноглож үзсэн үү?
Нэг удаа тэгж хонож үзсэн шүү. Тэгэхэд хүчтэй шуургатай өдөр байсан. Тэрхүү малчин айлынд явж ороход англиар ганц хоёрхон үг мэддэг бяцхан сурагч охин биднийг ирсэнд тун ч баярлаж байгаа нь анзаарагдсан. Тэр миний ярианы дэвтрийг ашиглан надтай хэд гурван үг сольж чадсан. Яг үнэндээ бид тэднийд биш, саахалт айлынд нь зочилсон юм. Гэтэл өнөөх өхөөрдөм охин ээжээсээ зөвшөөрөл авч ирчихээд “Манайд заавал ор л доо” хэмээн чин сэтгэлээсээ гуйж билээ. Ер нь тэр охиныг эс тооцвол айлын бусад хүн бидэнтэй юу ч яриагүй. Гэхдээ монгол гэрт хонох нь ер бусын сайхан санагдсан. Монгол гэрийн тооно, багана киргиз, тажик гэрээс өөр юм билээ.
Монгол хоол идэж үзсэн үү?
Урт хэрчсэн гурилтай, цуйван гэх хоолыг замын гэр гуанзанд амсаж үзсэн. Уг нь унд цай олоод уучих санаатай тийш орсон боловч гуанзны эзэгтэй гоймон шиг урт нарийхан гурилаар хоол бэлтгэж байсан юм. Тэгтэл гаднаас гурван бадриун эр орж ирснээ таваг дүүрэн цуйван захиалаад арааны шүлс гоожтол амтархан идэж билээ. Бид хоёр дундаа нэг цуйван захиалж үзэв. Таваг дүүрэн хоол ердөө хоёрхон еврогийн үнэтэй байсан. Гэхдээ намайг юу хамгийн ихээр гайхшируулсан гээч! Өнөөх гурван эр кэтчупийг бараг шөл шиг “ууж” байв. Тэд тавагтай цуйвангийнхаа дээрээс кэтчупийг бялхтал нь гоожуулсан. Ингэж л иддэг юм байх гэж бодоод тэднийг дуурайн кэтчуп гоожуулж идэхэд цуйван маань бүр ч амттай болчихсон шүү. Кэтчуп халуун ногоотой байсныг ч хэлэх үү! Ямар ч л байсан монгол хоол, америк бүтээгдэхүүн хоёрыг нэг дор хэрэглэж байгаа нь инээд хөгжөөнтэй санагдсан. Иймэрхүү этгээд сонин хоршлыг Монголд олон харж болно. Монгол дээл өмсчихөөд бейсболлын янки малгай духдуулчихсан хөдөөний эрийг харж л байлаа. Гэхдээ Монголд энэ мэт хоёр өөр соёл хоорондоо харшилдаж бус, анхнаасаа яг ийм байсан мэт нэгэн цул болж харагддаг нь сонин.
Монголчууд Франц руу аялахыг мөрөөддөг. Харин эсрэгээрээ францчууд Монгол орны юунд татагдаж ирэх бол?
Улаанбаатарт олон франц хүн амьдардаг юм шиг санагдсан. Гудамж талбайгаар нь гадаадууд олноороо холхисон ийм хот өмнө нь харж байгаагүй шүү. Арав алхаад л нэг гадаад хүнтэй таарч байсан. Бараг хоёр гадаад хүний нэг нь франц хүн байх магадлалтай юм байна гэж хошигнож бодсон. Миний хувьд Монгол бол эрх чөлөөний орон. Бид Францдаа эрх дураараа амьдардаг л даа. Гэхдээ миний хэлэх гээд буй санаа бол энэ биш. Монгол орон хязгааргүй уудам орон зайтай. Хэдэн мянганы турш хээр талаар нүүдэллэж ирсэн сүүлчийн нүүдэлч түмнийг энд харж болно. Тийм ч учраас Монгол бол нүүдэлч түмний оюун санаа, уудам тал нутгийн сүүлчийн лугших судас. Нутаг нэгтнүүд маань тал нутгийн энэ мөнхийн хөдөлгөөнийг зогсож үгүй болохоос нь өмнө зорьж харахыг хүсэж байгаа. Магадгүй энэ өв соёл нэг л өдөр уусаж алга болно. Шандаст сайн хүлэг морины хурдаар тэнгэрийн хаяа хүртэл сунан тогтсон уудам нутгийг хараачлан давхих нь франц хүмүүсийн хувьд мөрөөдөл нь юм. Гэвч Монгол руу аялах дэндүү өртөг өндөртэй. Миний бодлоор, бараг хүн бүр Монгол хаана байдгийг мэддэг. Жишээ нь би аялалд гарахын өмнө Казахстан гэж улс хаана байдгийг мэддэггүй байсан хэрнээ Монголыг газрын зураг дээр зааж чаддаг байсан. Үүнтэй адил франц хүн бүр Монгол хаана байдгийг сайн мэддэг. Учир нь энэ улс бол эрх чөлөө, энгүй уудам тал, эхлэл төгсгөлгүй буйд орон зай юм. Монгол орон бусад улсаас нэг л өөр байдаг. Иран, Казахстаны цөлөрхөг нутгаар бэдрэн явахдаа тэндхийн олон зүйл хоорондоо ижил байгааг анзаарсан. Харин Монгол бол тийм биш. Төрх байдлаараа ч хахь ондоо. Чухам юу гэж тайлбарлахаа хэлж мэдэхгүй байна. Би Итали, Иран, Казахстан зэрэг олон оронд очиж үзсэн. Эд хоорондоо их төстэй. Хэрвээ би яг одоо аль нэг улсын байгалийн зургийг гаргаж ирээд “Энэ ямар улс вэ?” гэж асуувал хэн ч хариулж чадахгүй. Гүрж ч юм шиг, Итали ч юм шиг, Иран ч юм шиг санагдана. Харин Монгол бол тийм биш. Магадгүй Монгол орон илүү нууцлаг, илүү алс, илүү уудам байж болох юм. Монголоор аялсан хугацаандаа зөвхөн энэ асуултад хариулах гэж өчнөөн удаа бодсон боловч энэ бол хариулт нь олддоггүй, ярвигтай асуулт юм байна гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Хэдхэн өдрөөр ирээд буцдаг жуулчдад бол миний яриад байгаа зүйл их ойлгомжгүй санагдана л даа. Тэдэнд үүргэвчээ үүрээд, уудам нутгаар тэнүүчлээд үз гэж зөвлөе. Монгол бол хаашаа ч явсан, зэлүүд хоосон нутаг. Эсвэл дүүрэн ч байж мэднэ. Хоосон орон зайгаар дүүрэн орон. Хэдэн мянган км үргэлжилсэн хязгааргүй уудам, зэлүүд, цэлгэр, тэнүүн нутаг. Надад лав ингэж санагдсан. Би одоо ч бахдал бишрэлээ барьж дийлээгүй явна.
Монголд ирээд ямар нэгэн бэрхшээл сорилттой нүүр тулгарсан уу?
Одоохондоо үгүй ээ. Ер нь би юм бүрийг аюул осолтой талаас нь хардаггүй. Магадгүй зэлүүд говь цөл дундуур алхаж байх үеэр муу зүйл тохиолдож болох л юм. Мэдээж тэгвэл аюултай байдалд орно гэсэн үг. Гэхдээ би замын унаанаас тусламж хүсэх боломжтой шүү дээ.
Аялал эхлэхийн өмнө Монголын тухай их зүйлийг судалж мэдсэн байх? Цаасан дээрх судалгаа, бодит байдал хоёрын хооронд хэр их ялгаа гардаг вэ?
Харин ч бага судалсан шүү. Учир нь би аль нэг улс оронд очихын өмнө аль болох бага мэдээлэлтэй байхыг зорьдог. Туршлагатай аялагчдын тэмдэглэлийг хүртэл уншдаггүй. Тэдний заавар зөвлөгөөнд хэт их автаж магадгүй шүү дээ. Монголын тухай миний мэддэг бүх зүйл гэвэл Монголд ирээд үзэж харсан бүхэн минь юм. Монголд шинэс мод ургадаг гэдгийг өмнө нь мэддэггүй байлаа. Тэгвэл шинэсэн ойг нүдээр харах үнэхээр гоё санагдсан. Өмнө нь би Монголыг ой модгүй, хээр тал зонхилсон газар нутагтай гэж боддог байв. Аргагүй шүү дээ, европ хүмүүст Монгол гэхээр адуун сүрэг бэлчсэн тал нутаг л буудаг. Тэгтэл Монголд элсэн манхан, ой тайга, нуга хөндий, ангал хавцал, цавчим уулс бий. Алтайн нуруунд гэхэд мөсөн гол байдаг гэж сонссон. Тэгэхээр Монгол орон зөвхөн тал нутгаас бүрддэггүй байгаа биз.
Монгол орны өөр юу таныг гайхшируулсан бэ?
Хятадаар явж байхад хэн ч намайг найрсгаар хүлээж аваагүйд ер гайхаагүй атлаа Монголд яг ийм байдалтай нүүр тулмагцаа учиргүй гайхаж балмагдсан. Учир нь монголчууд найрсаг дулаан харилцаагаараа дэлхий дахинд алдартай шүү дээ. Гэвч хөдөөгийн малчин айлууд надтай элэгсэг дотно харьцаагүй ээ. Тэд ойртож дотносохыг ч хүсээгүй. Гэхдээ энэ бол зөвхөн миний л бодол шүү. Өөр олон хүнээс монголчуудын найрсаг зочломтгой зангийн тухай сонсож байсан.
Аялал таны хувьд ямар утга учиртай вэ?
Яг үнэнийг хэлэхэд заримдаа би өөрийгөө аялж байна гэж боддоггүй. Амьдралын минь энгийн өдрүүд юм шиг л санагддаг. Аялах зуураа “амьдарч байна” гэсэн үг. Тийм ч учраас би өөрийгөө жуулчилж байна гэж боддоггүй. Заавал үзэх ёстой газруудыг хам хум үзчихээд баахан мөнгө үрсэн болоод эх нутагтаа эргэн очдог жуулчдын амьдрал надад тохирохгүй. Миний эрж хайж яваа зүйл ч энэ биш. Миний гэр бол дэлхий ертөнц бүхлээрээ юм. Би өдрийг аялж биш, амьдарч өнгөрөөдөг. Аялал бол миний хувьд хүн бүр өглөө нойрноос сэрдэг шиг энгийн зүйл. Би хүссэн үедээ энэ аяллаа орхиж болно. Би хэн нэгнээс дэмжлэг аваагүй учраас хэнээс ч хараат бус гэсэн үг. Магадгүй энэ бүхнээс уйдаж залхвал маргааш ч гэсэн бүгдийг хөсөр хаяж чадна. Хэрэв би хүсэх л юм бол галт тэргээр зорчиж, нисэх онгоцоор дүүлэн хөөрч болно. Би бусдын адил энгийн даруухан амьдарч ирсэн, бүр 30 нас хүртлээ. Магадгүй амьдралынхаа дараагийн арван жилийг яг энэ хэв маягаараа өнгөрөөж ч болох юм. Эцэст нь дахиад хэлье, би өөрийгөө аялж байна гэж боддоггүй. Аялал бол миний хувьд өдөр тутмын энгийн амьдрал юм.
Дэлхийг тойрохын тулд хувь аялагч өөрийгөө хэрхэн бэлдэх ёстой вэ?
Хэрэв явган аялах гэж буй бол байгаль дэлхийг бахдан биширдэг байх ёстой. Би хээр хөдөө хонож, хүмүүстэй уулзаж нөхөрлөн, байгалийн сайханд “амьдрах” дуртай. Явган аялна гэдэг өөрөө их сайхан зүйл. Хүн алхаж буй үед л эрх дураараа байж чаддаг. Хүссэн газраа зогсож, хүссэн газраа амарч, хүссэн газраа буудаллаж болно. Автобус, галт тэрэг зэргийг хүлээх шаардлагагүй. Эртдэнэ, хоцорно гэх ойлголт байхгүй учраас унтаж амрахаа өөрөө дур мэдэн зохицуулна. Том хотод майхан хатгах талбай олддоггүй бол буйд хөдөө нутагт бүх зүйл чиний хүслээр шийдэгдэнэ. Тиймээс нэн түрүүнд байгаль дэлхий болоод бусдын амьдралыг чин үнэнээсээ хайрлаж сурах хэрэгтэй. Учир нь байгальд нэг л хөл тавьсан бол бие цогцос чинь хүртэл байгалийн нэгэн эд эс болж хувирдаг. Дэлхийг тойроход өөр онцгой авьяас чадвар хэрэгтэй гэдэгт би итгэхгүй байна. Төгс заавар зөвлөгөө ч гэж байхгүй. Хэрэв үнэхээр ингэж аялахаар шийдсэн бол өөрийн замаа өөрөө бүтээ гэж зөвлөе. Зүрх сэтгэл чинь чамд зам зааж өгөх болно. Би нэг л өдөр юу хийх ёстойгоо сэрж мэдэрсэн. Гэхдээ миний явсан зам бусдад тохирно гэдэгт би эргэлзэж байна. Би хүмүүсийг араасаа уриалан дуудаагүй юм шүү. Хэрэв та бусдын адил гэр бүлтэй болж, ажилдаа ахиж дэвшин, нохойгоо салхилуулан амар жимэр амьдрахыг хүсвэл энэ нь таны хувьд хамгийн зөв замнал юм. Хэрэв та дэлхийг тойрмоор байвал, эсвэл сар руу хөөрөхийг хүсвэл, та ямар ч аргаар хамаагүй оролдоод үзэх хэрэгтэй. Хүн бүрийн хувь заяаны төөрөг өөр байдаг шүү дээ.
‘PiedsLibres’ буюу Хүлээсгүй хөл гэх таны цахим хуудасны нэр хүн бүрт тохирсон төгс замнал гэж үгүйг бэлгэдсэн юм шиг санагдсан?
Магадгүй тийм байх. Хүн бүр өөрийгөө чагнах нь чухал. Энэ хорвоо дээр хүн бүрт тохирсон жим харгуй гэж үгүй. ‘PiedsLibres’ гэх нэрний учир шалтгаан бол энэ. Үнэнийг хэлэхэд, хорвоо ертөнцийг хувьсган өөрчлөх гэж би аялаагүй ээ. Би уриалан дуудагч ч биш. Хүн амьдралаа хэрхэн өөрчилж болдгийг бусдад харуулахын тулд би аяллын блог нээсэн юм. Тэглээ гээд намайг үг дуугүй дагах ёстой гэсэн үг биш шүү. Зүгээр л ийм аялал боломжтой шүү гэдгийг бусдад ойлгуулмаар санагдсан юм. Хэрэв амьдралдаа сэтгэл хангалуун биш байвал миний аялал амьдралыг чинь өөрчлөх нэг арга зам байж болох юм гэдгийг оюун санааныхаа мухарт тээгээд л явж байхад болно. Магадгүй хэн нэгэн “Би ажил төрөлтэй хүн шүү дээ. Тийм учраас аялж чадахгүй” гэж хэлнэ байх. Тэгвэл “Ажлаасаа гар” гэж хэлмээр байна. Эсвэл хэн нэгэн “Би амьдардаг байшинтай шүү дээ” гэж хэлж магадгүй. Тэгвэл түүнд “Байшингаа зар” гэж хэлмээр байна. Би ч гэсэн өмнө нь байшинтай байсан. Сүйт залуутай байсан. Бас ажилтай байсан. Багагүй эд хөрөнгөтэй байсан. Гэхдээ нэг л өдөр би амьдралаа өөрчлөхөөр шийдсэн юм. Хүн бүрт ингэх зориг бий.
