Сэтгүүлчийн хүүрнэл:

Та хэрэв уран зохиолын тулхтай уншигч бол номын санд чинь “Tagtaa Publishing” гэсэн нэр, улаан логотой ном байна уу? Ядаж ганц ч үгүй бол таныг уран зохиолын уншигч гэж тодорхойлоход бэрх. Ийм л шалгуурыг уншигчдын дунд тогтоож, маш богино хугацаанд уншигчдад хүрсэн “Тагтаа” хэвлэлийн газрын ерөнхий редактор Уртнасангийн Бямбанямтай хөөрөлдөх боломж надад олдов.

Уран зохиол гэж чухам юу юм бэ? Дэлхийд нэр алдраа түгээсэн хаад, өрлөг жанжид, баатруудаас илүүтэй бидний чихэнд Хомер гэсэн нэрийг шивнэх төдийд дүр нь дотроос тодордог вэ? Хэдэн зууны турш уншигдах уран зохиол бүтээхийн тулд Диккэнс, Толстой, Достоевскийн туурвилууд шиг нүсэр романуудыг бичих шаардлагатай юу? Нэг бол Борхесийн өгүүллэг, Ричардсоны туужис л байхад хангалттай юу? Магадгүй энэ олон асуулт байдаг учраас л тэд бичдэг байх. Ерөөсөө аль ч салбарт асуултын тэмдэг олон байдаг болохоор л хариулт эрэн бэдэрч шинэ нээлтийг хийдэг. Харин энд зөвхөн уран зохиолын тухай л ярих юм. Гэхдээ бидний ярилцлагын эхний хэсэг гэдгийг анхаараарай гэж зөвлөе. Өөрт тань нэмэр болохгүй, хэдийн мэдчихсэн зүйлсийн талаар ч бид хөөрөлдөж магад. Гэхдээ хэн нэгний яриаг унших хүсэл танд байхгүй байж болох ч хэн нэгэн ярих нь бидэнд үргэлж сонирхолтой, зугаатай санагддаг шүү дээ. Ингээд уншигч таныг урьж байна.

РОБИНЗОН КРУЗОГИЙН АРАЛ ДЭЭРХ УНШИГЧИД

Нэгдүгээр хэсэг | Зөвхөн уран зохиолын тухай

-Энэрэнгүй, хүмүүнлэг нийгэмд амьдрахыг бид бүгдээрээ хүсдэг. Харин тийм нийгмийг уран зохиол уншдаг сэхээтнүүд бүтээдэг. Үүнтэй та санал нэгдэх үү?

-Хүн төрөлхтний түүхийн аль ч үед сэхээлэг давхаргыг уран зохиолтой холбож ойлгодог явдал байсан юм билээ. Сэтгэлгээний хөгжил, оюун санааны түвшнийг бичгийн мэргэдийнх нь хэм хэмжээгээр л эртнээс тодорхойлж иржээ. Дэлхий ертөнц, хүний амьдрал гээч тийм ч амархан ойлгогдохгүй, хүнд сэдэв. Үүнийг таньж мэдэх хамгийн дөхөм арга нь уран зохиол юм.

Энгийн жишээ аваад ярья л даа. Уран зохиолын боловсрол сайтар эзэмшсэн, зохиол бүтээлд дурласан хүнээс хүнлэг бус үйлдэл гарах нь ховор байж болох шүү. Тухайлбал, “Парисын дарь эхийн сүм”-ийг уншаад КвазимодогийнЭсмеральдад дурласан тэр их шаналан зовлонг мэдэрчихсэн хүүхэд бие эрхтний дутагдалтай хэн нэгнийг шоглож тохуурхахгүй байх жишээтэй. Яагаад гэвэл, Квазимодо тийм царай төрхтэй төрсөн ч сэтгэл зүрх нь бусадтай л адил шаналан зовлонтойг таньчихсан хэрэг. Эсвэл “ОливерТвист”-ийг уншсан хүүхэд нийгмийн ялгарал, баян ядуугийн ангилалд огтхон ч ач холбогдол өгөхгүй цэвэр хүн чанарыг чухалчилдаг занг олох жишээний. Тийм л хүүхдүүдхүний амьдрал доод шатандаа ч, дээд шатандаа ч эд баялаг, хоосон гуйранч байгаагаас үл хамаараад нэг л шугамд ижил өрнөдгийг мэддэг. Энэ үүднээс харвал уран зохиолыг ойлгож унших нь амьдралыг таних хамгийн дөт арга юм даа. Магад шашнаас дээгүүр.

-Хамгийн тулхтай эсвэл шаргуу хөдөлмөрч уншигч хэчнээн нойр хоолгүй уншаад ч барахгүй уран зохиолын том сан хөмрөг бий болсон. Цаг хугацаа өнгөрөхийн хэрээр улам ч их болсоор буй. Тиймээс та уран зохиолын уншигчийн үүднээс өөрийнхөө хувьд сонголтыг хэрхэн чухалчилж үздэг вэ?

-Мэдээж чи бид хоёр уран зохиолыг академик сургалтад сууж суралцсан хүмүүс. Чи энэ талаар мэдэж байгаа болов уу. Академик сургалтад юу гэж заасан бэ гэхээр уран зохиолыг түүхэн явцаар нь үечилж гол төлөөлөгчдийг зааж, системд оруулаад сургалтын хэлбэрт оруулчихсан байдаг. Харин энэ чиглэлээр суралцаж мэргэжил эзэмшээгүй уншигчийн хувьд номын сонголт гэдэг бүхэл бүтэн төөрдөг байшин. Тиймээс тэр төөрдөг байшинг цонх, хаалгатай болгох хэрэгцээ байсан учраас Г.Аюурзана зохиолчийн “Дэлхийн 85 сод туурвил” хэмээх ном хэвлэгдэж гарсан байх, миний ном ч бас ийм л шалтгаантайгаар үүссэн.

Өнөөдөр дэлхий даяараа хэнийг нь унших вэ? гэсэн асуулттай нүүр тулаад байна. Нөгөө л сонголтын талаарх маргаан. Тиймээс томоохон орнууд зөвхөн академик боловсролын хүрээнд бус энгийн уншигчдад зориулсан зөвлөмж ном, сурах бичиг хэвлэж гаргадаг. Харин миний хувьд өөрөө байнга уран зохиолын хүрээнд байдаг, өдөр бүр хутгалдаж явдаг учирдэлхий дахинд хэний ямар зохиолыг голчлон уншиж байна, шинээр ямар хүчирхэг зохиолчид гарч ирж байна, монголд ямар ном үгүйлэгдэж байна гэх асуултад нэг их түүртээд байдаггүй, баримжаагаа олсон гэх үү дээ.

-Мэдээж академик боловсролын хүрээнд Толстойг, Достоевскийг, Дантег, Чосэрийг бүгд л унших хэрэгтэй гэцгээдэг. Гэтэл зарим нь хувь уншигчийнхаа үүднээс Достоевскийг өөрийг нь төлөөлж чадах зарим романыг уншихаас бүс бүх зохиолыг нь унших ёстой гэсэн хууль байхгүй гэж үздэг. Тиймээс тухайн зохиолчийн бүтээлүүд дээрх сонголтын талаар яриач?

-Миний ажил мэргэжил өөрөө бүхэлдээ “уншигч” гэх чиг шугамын тодорхойлолт дунд явдаг. Достоевскийн зохиолоос сонголт хийлээ гэхэд ядаж хэдэн роман, тууж, хэд хэдэн өгүүллэгийг уншиж байж хамгийн чухлыг нь барих хэрэгтэй болно. Гэхдээ хамгийн хялбархан сонголт бол бүх нийтээрээ хүлээн зөвшөөрчихсөн сонгодог зохиолуудын жагсаалт. Уран зохиолыг үечилсэн иймэрхүү жагсаалтуудаас Оросоос Толстойг юм уу Чеховыг, Америкаас Хэмингуэйг эсвэл Воннегүтийг, Францаас Бальзакюм уу, Сартрыг гээд өөрөө сонгож уншсан нь илүү үр дүнтэй.

Миний хувьд орон орноос хэний, ямар бүтээлийг унших вэ? гэдэг асуултыг өмнөө тавьж байгаад хувийн эрэл хийдэг гэх үү дээ. Хэн үндэстнийхээ зовлон жаргалыг зохиол бүтээлээрээ илэрхийлж гарч ирсэн бэ, хэн үндэстнээ төлөөлж чадаж байна вэ гэдгийг нь илүүтэй хардаг.

-Ихэнх уншигч зохиолын дүрийг, түүний орь ганцаардмал дүнсгэр байдал хийгээд үйл хөдлөл, үзэл санааг нь зохиогчтой шууд холбож ойлгох гээд байдаг. Энэ талаар та ямар байр суурьтай ханддаг вэ?

-Зохиолч, бичвэрийн хооронд ямар нэг холбоо сэжим зайлшгүй бий. Энэ үгүйсгэж болохгүй холбоо. Зарим онолууд зохиолыг бие даасан бичвэр гэж үздэг л дээ. Энэ нь уншигч зөвхөн бичвэртэй л харьцах хэрэгтэй, зохиолч үүнд хамаагүй гэсэн санаа болохоос зохиолч, бичвэр огт холбоогүй гэсэн үг биш. Нэг хэсэг зохиолчид зохиолынхоо үйл явдалд хутгалдахгүйгээр өгүүлэгчийн байр сууринаас цухасхан орох болсон. Тухайлбал, дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа хүүрнэл бичлэгт ийм өнгө аяс орж ирсэн. Гэтэл орчин үеэс хойших бидний нэн шинэ үе гэж нэрлээд байгаа уран бүтээлчдийн зохиолд зохиогчийн оролцоо маш их болоод иржээ. Нүүдэл маань нэг ёсондоо эргэчихсэн хэрэг.

Өөрийнхөө амьдралыг зохиолын дүрээр гаргаж илэрхийлдэг зохиолчид ч ихээр төрж байна. Уран зохиолын нэр томьёо нь “альтерэго” дүр. Хунот Диаз юм уу, Хан Кан, Жумпа Лахири, Ха Жин зэрэг бүтээлч яг л энэ зарчимд нийцүүлж өөрсдийнхөө амьдрал, туулж өнгөрүүлсэн зовлон шаналал, баяр хөөрийн сүлэлдээг зохиолоороо дамжуулан үзүүлдэг. Тиймээс тэдний бүтээлийг судлахын тулд зохиогчийн үзэж туулсан амьдралыг сөхөж харахаас өөр аргагүйд хүрнэ. Харин яруу найрагчдад энэ нөхцөл огт хамаагүй. Яруу найрагчид амьдралаа хэнээс ч нуулгүйгээр ил гаргаад тавьчихдаг. Ер нь яруу найргаас бодит зүйлийг олж авна гэдэг жинхэнэ утгагүй зүйл гэж боддог. Мөн Итало Калвино, Умберто Эко, Салман Рушди гээд бичлэгийн хувьд постмодерн, метароманбичигчдийн бүтээлээс бодит амьдралыг хайна, харна гэдэг бас л уншигчийг төөрөгдөлд хөтөлдөг. Тэнд хүний амьдралыг толин тусгалаар бус толины цаадах дүр төрхөөр нээн харуулдаг. Үнэхээр Салман Рушди өөрөө Лондон руу явж байгаад онгоцноос унаад, унаж явах замдаа Сатан болоод хувирчихсан юм бодит ахуйд хэзээ ч тохиохгүй.Тэр бол өөр түвшинд, сэтгэлгээний эрчмээр бичигдсэн зохиол. Гэтэл Хунот Диазын “ОскарВүүгийн ахархан агаад гайхамшигт амьдрал” романыг уншихын тулд зохиогчийн намтартай холбогдох зарим баримтыг үзэх шаардлага тулгарна.Тэгсэн байтал Итала Калвиногийн зохиолыг өөртэй нь холбож уншина гэдэг утгагүй. Калвино бол уншигчийг өөрөөсөө холдуулахыг хичээсэн арга барилтай зохиолч. Уншигчийг зохиолынхоо баатруудтай хамт нэг өрөөнд түгжиж орхичхоод гадна нь зогсдог, зүйрлэвэл. Тиймээс ч дүрүүдийнх нь сэтгэлзүйг зохиогчтой холбож, үүдний цоожийг эвдэх оролдлого хийх ёсгүй л санагддаг. Энэ мэтээр уншигч өөрөө “уншигч” гэсэн хуучин тодорхойлолтоос илүү өндөрт байх, уран зохиолын мэдлэг мэдрэмжтэй байх шаардлага ч гараад ирж л дээ.

Уран зохиолоос гадуур оршихуйгаа тодорхойлох ямар нэг боломж хүн төрөлхтөнд бий юу?

-Оюун ухааны чухалчилж үзэхээ больчихсон, дистопио буюу хөгжлийн дараах, хүмүүний хавчигдмал орон зай, тоталитор дэглэмийн гай гамшгийг бараан егөөдлөөр сүлэн бичсэн зохиолууд санаанд бууж байна. Шинжлэх ухааны уран зөгнөл, ерөөсөө зөгнөлт зохиол гээчийг орчин үед тодорхойлж буй РэйБрэдберигийн “Фаренгейт 451” зохиолд гэхэд оюун санааг нэг мөр устгачихсан, ном гэдэг хүний ухааныг самууруулж, хар тамхи шиг нийгмийг эмх замбараагүй болгодог гэж үзээд бүх номыг хурааж шатаадаг тухай өгүүлдэг. Бүх хүний үйл хөдлөл, үг яриа болгон нь механик хэлбэрт шилжчихсэн нийгэм бүтээхэд уран зохиолгүйгээр байх боломжтой байж мэднэ. Гэвч оюун ухаант оршихуйгүй тэр ертөнц хэр удаан тэсэх нь эргэлзээтэй.

-Хүний оюун санааг хяхаж хавчих, нийтлэг зорилгод хүмүүсийг захирах гэсэн нийгэм л хамгийн түрүүнд уран зохиолыг нь шүүдэг байх, тийм үү?

-Коммунист нийгмийн үед Орост гэхэдуран зохиол дахь чөлөөт сэтгэлгээг хяхаж хавчсанаасгайгүй зохиолчид нь баруун руу дүрвэж гарсан байдаг. Хүн төрөлхтөнд оюуны хэрэгцээ шаардлагатай байсан учраас уран зохиолд оршихуй хамаатай байсаар иржээ. Магадгүй энэ зүйл үгүй болчихвол ЖоржОруэллийн “1984” юмуу, “Амьтны ферм” дээр гардаг шиг механикжсан нийгэм л үлдэнэ. Хүн өөрөө робот болчихно шүү дээ. Гэвч хамгийн хоржоонтой нь тийм нийгмээс сайн зохиолчид төрөх хандлагатай байдаг нь сонин.

-Хүмүүсийг захирахын тулд нийгмийн тулгаж буй зорилго, уран зохиол хоёр байнга зөрчилддөг юм биш үү?

-Хүн өөрийгөө “хүн” гэж мэдрэх ганц боломж нь урлаг, уран зохиолд бий гэж дээр хэлсэн дээ. Эдипийг уншаад түүнтэй хамт шаналж, Гамлетийг эцгийнхээ өшөөг авахад чиний цээжин дэх өш хорсол цуг тайлагдах жишээний. Тиймээс чи бодит амьдрал дээр хүн хороох шаардлагагүй болно доо. Фройдын гаргасан сублимаци гэдэг үзэгдэл товчхондоо энэ. Өөрийн сэтгэл доторх муу муухай бүхнийг гаргаж хаях, жинхэнэ “би”-гээ олж нээх, ойлгох үйл явцыг уран зохиолоор дамжуулж бид авдаг. Крузо арал дээр хаягдсанаасаа болж л өөрийгөө таньж ойлгосон. Бид уран зохиолд яг л Крузогийн хаягдсан эзэнгүй арал дээрх хүмүүс шиг байдаг. Мэдээж хүн уран зохиолгүйгээр амьдрах бололцоо байж болох ч хүний амьдралын утга учирт өөрчлөлт гарах биз.

-21 дүгээр зууны хоёр дахь арван жилийн эхээс “Амазон” сайт дахь цахим номууд цаасан хэвлэлээс илүүтэйгээр борлогдох болсон гэх мэдээ гарсан. Гэвч цахим ном улам шинэчлэгдэж, өөрчлөгдсөөр байгаа нь цаасан хэвлэлд сөрөг нөлөө үзүүлж бүх юм технологижихвий гэсэн айдас зарим уншигчдын дунд бий болсон. Энэ айдас замхарч хүн төрөлхтөн цаасан хэвлэл рүү буцаж түлхүү анхаарах болов уу эсвэл номын зах зээлд цахимжсан төрөл нь илүү хүчээ авах хандлага ихтэй байдаг уу? Таны ажиглалт…

-2014 онд нэг л удаа электрон хэвлэл нь цаасан хэвлэлийнхээ борлуулалтыг давсан гэх мэдээлэл гарсан. Яг тэр үед хүмүүс хариу эрэн шуугьж, томоохон сайтууд хүртэл “электрон хэвлэл цаасан хэвлэлийн борлуулалтыг хол орхих уу” гэсэн асуултыг тавьж байлаа. Миний хувьд энэ нь нэг их санаагаа чилээх асуудал биш санадаг.

Хүмүүс томоохон бүтээлийг цаасан хэвлэлээр уншиж байж л түүнд хөтлөгдөж, амтыг нь бүрэн мэдэрч чаддаг. Гэтэл тэгэх шаардлагагүй, хэсэгчлэн унших хэрэгцээтэй зүйлийг өнөөдрийн завгүй, түргэн хэмнэлтэй амьдралдцаг завдаа тааруулан цахимаар харчхаж болно. Нөгөөтээгүүр фэйсбүүк, инстаграм, твиттер зэрэг цахим хэрэглээний зүйлс уран зохиолыг орлох уу гэсэн асуулт ч бий. Энэ бол бүр сэтгэл чилээх асуудал биш. Хүмүүсийн харилцааг хялбарчилж, ойртуулж өгөх зорилготой мэдээллийн хэрэгслүүд уран зохиолыг орлож огт чадахгүй, уншигчид ч ингэж “доод орохгүй” байх.

-“Цаг хугацаа хэлнэ” анхны уран зохиолын эсээний номоо уншигчдад хүргэсэн. Номын бүлэг бүр өөрийн бүхэллэг чанартай, нэгэн цогц санааг агуулсан мэт санагдсан. Энэ талаар ярихгүй?

-Би өөрөө МУИС-д ажлынхаа хажуугаар хичээл заадаг. Оюутнуудаас эхлээд эргэн тойрны хүмүүсээс “ямар зохиол унших вэ” гэсэн асуултыг байнга шахуу сонсдог.Бас миний их сургуулийн диплом дээр “Утга зохиол судлаач, шүүмжлэгч” гэсэн мэргэжил дурайж буй. Зарим хүний хувьд шал утгагүй ч гэж болохоор энэ мэргэжлийг зорьж орсон хүн нь ангидаа бараг ганцаараа байсан байх аа. Ямартаа ч энэ мэргэжлийн өмнө хүлээсэн үүргээ бага ч болов биелүүлж, чамбай, бүтээлч уншигчдад өчүүхэн ч атугай санаа өгөх зорилгоор номоо бүтээсэн.

Бидний бичээд байдаг уран сайхны шүүмж нь өнөөдрийн уран зохиолын эсээ болох юм. Тиймээс энэхүү бичлэгийн арга барилыг туршиц болгон номоо мэргэжлийн болон чөлөөт бичлэгийн заагт бүтээсэн. Ном хоёр хэсгээс бүрдэж байгаа. Нэгт, сонгож авсан хүмүүсийн тал нь дэлхийн утга зохиолын мастерууд, үнэхээр л уран зохиолыг мэддэг байх, оюуны хэрэгцээгээ хангахын тулд жинхэнэ бүтээлчид уншмаар санагдвал эднийг сонгож уншаасай гэж бодсон тэр хүмүүс. Нөгөө талдаа бид үндэснийхээ уран зохиолыг эргэн харах учиртай гэсэн санааг багтаасан. Уран зохиолд зөвхөн найз нөхөд, фракцын түвшинд нэгнээ хөөргөж шалгуур тогтоодоггүй нь сайхан.

-Номын зохиомж их онцгой санагдсан л даа…

Номын нэгдүгээр бүлэг нь “Уншихуй” гэсэн нэртэй. Тиймдээ ч нэлээдгүй хүнд бичлэгтэй Салман Рушди, УмбертоЭко эсвэл П.Баярсайхан, Г.Аюурзана зэрэг зохиолчийн бүтээлд нь илүүтэйгээр хандаж, тайлан тайлбарлахуйгаар гол мөн чанарыг нь гаргаж ирэхийг зорьсон эсээнүүд багтсан. “Оршихуй” хэмээх хоёрдугаар бүлэгт ихэвчлэн зохиолын дүрүүд дээр тулж ажилладаг бүтээлчдийг сонгож оруулсан. Жишээ нь, Анударийн үг хэлээрээ л өөрийгөө илэрхийлдэг биегүй баатрууд, АбэКобэгийн хайрцагт хувилчихсан хүн, элсэн дотор амьдардаг дүрүүд хэн бэ гэсэн асуултыг тавьсан. Гуравдугаар бүлэг бол “Мэдрэхүй”. Энэ бүлэгт дан яруу найрагчид багтсан. Яруу найраг үнэхээр мэдрэмжээс төрдөг бол түүнийг задалж бичихэд ч гэсэн мэдрэмжийг ашиглах ёстой гэсэн үүднээс нэлээдгүй уянгын шинжтэй, яруу найраг шиг уншигдахаар бичихийг хичээсэн. Дөрөвдүгээр бүлэгт “Нээхүй” буюу яг өнөөдөр бүтээл туурвил нь шуугиан тарьж буй зохиолчдыг сонгон бүтээлийнх нь чанар чансааны талаар эргэцүүлэхийг хичээсэн. Харин “Санахуй” бүлэгт дурсамж маягаар, хөрөг ч юм шигээр бичсэн эсээнүүдээоруулсан. Ингэж бүлэг тус бүр дээр бичлэгийн хэв маягаа өөрчилсөн боловч бүтцийнхээ хувьд бүгд л уран зохиолын эсээ юм даа.

-Мэдээж цаг хугацаа өнгөрөхийн хэрээр хүмүүсийн бодол оюун өөрчлөгдөж, уран зохиол, номын талаарх үнэлэмж тодорхой хэмжээгээр дээшилсэн. Өнөөдөр цахим орчинд бий болоод буй уран зохиолын групп, ном уншигч бүлгэмүүдийн талаар ямар бодолтой байна вэ? Зарим нь зохиогчийн бүтээлийг зургийг нь аваад шууд хэсэгчлэн түгээх явдал ч байдаг шүү дээ…

-Нийгмийн шаардлагаар бий болсон хүчин зүйлсийг зохицуулах ямар ч шаардлага байхгүй. Харин цахим сүлжээгээр номыг тараадаг, борлуулалтад сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа бол үүн дээр оюуны өмчийн зохицуулалт зайлшгүй байх шаардлагатай.

Бид оюун санааны ахисан, шат урагшилсан тийм нийгэм рүү шилжиж буй учраас залуучууд нь ном уншдаг, маргаан мэтгэлцээн өрнүүлдэг болж байгаа юм уу даа гэж боддог. Ийм олон номын групп, хуудас байгаа нь сайшаалтай хэрэг. Ер нь аль ч улсад нийгмийн шилжилт, өөрчлөлтийн үед уран зохиол тодорч ирсэн байдаг, миний мэдэж буйгаар.

Сэтгүүлчийн хүүрнэл:

Ярилцагч маань хэвлэлийн газарт редактор хийхээс өмнө сэтгүүлч байсныг зарим уншигчид андахгүй. Түүний “Гэрэг” сэтгүүлд нийтлэгдсэн ярилцлага, номын тухай шүүмж, нийтлэлүүд нь үргэлж хүмүүсийн амтархан унших дуртай сэтгүүл зүйн бүтээл байсаар ирсэн. Харин тэр энэ салбарын талаар өөрөө ямар үнэлэмжтэй явдаг бол гэсэн асуулт дотроос ургана. Тэр дахин “Урлаг оршуулах газар” шиг нийтлэл ч юм уу эсвэл “Монголын орчин үеийн нэг өдөр” шиг сурвалжилга бичихээр үзгээ гартаа атгах болов уу? Дахин холын холд ганцаараа аялж эхний дүрслэлээс нь авхуулаад шургаж ормоор тэмдэглэл бичих санааг өвөрлөж явдаг уу? Үргэлж л томоотой нь аргагүй алхаж явдаг, “Сайн уу” гээд даруухан мэндлэх ийм л хүн сэтгүүл зүйн бичвэрийг уран бүтээл болгож чадах халуун чанарыг дотроо тээж байдаг уу? Энд бид хоёр зөвхөн сэтгүүл зүйн тухай л ярих болно.

ӨӨРИЙГӨӨ ҮЛ ТООН БУСДЫН ӨМНӨӨС ДУУГАРАХ НЬ СЭТГҮҮЛЧИЙН ҮҮРЭГ БОЛОХООС СЭТГҮҮЛ ЗҮЙ КАРЬЕР ХӨӨДӨГ САЛБАР БИШ

Хоёрдугаар хэсэг | Зөвхөн сэтгүүлзүйн тухай

-“Тагтаа” хэвлэлийн газарт ажиллахаас өмнө, уран зохиолын эсээний ном тань мэндлэхээс өмнө хүмүүс таныг сэтгүүлч л гэж боддог байсан. Харин тэр үед та өөрийгөө хэн гэж хардаг байв?

-Тийм байх аа, сэтгүүлч л гэж хардаг байсан болов уу. Харин би өөрийгөө ямагт уран бүтээлч л гэж боддог. Хүмүүс бусдад нэг сайхан дүр бүтээж өгдөг шүү дээ. Тэрийг нь дагаж амьдрах хэцүү. Эвдэж амьдрах ч бас түвэгтэй. Энэ хоёрыг тэнцүүлж явна гэдэг асар хэцүү. Ер нь тэнцүүлэх ямар ч хэрэггүй байх аа.

-Тэгвэл та өөрийгөө сэтгүүлзүйд ажиллана гэж бодож байсан уу?

-Үгүй. Би өөрийгөө уран бүтээлч хүн учир хэзээ ч сэтгүүл зүйн гал тогоонд орохгүй гэж боддог оюутан байлаа. Гэтэл сургууль төгсөөд жил болсны дараа “Өнөөдөр” сонины эрхлэгчээр ажиллаж байсан С.Батбаатар ах, манай найз, сэтгүүлч Ж.Тэгшжаргал нар хамтарч сэтгүүл хийх хүсэлт тавьсан. Хамгийн гол нь миний үзэл бодол, хийх дуртай зүйлтэй сэтгүүлийн агуулга, хийх арга барил зэрэг нь яв цав нийцсэн учир зөвшөөрсөн. Мэдээж бид “Гэрэг”-т нэгэн баг болж ажиллахдаа Монголын сэтгүүл зүйн түүхэнд жишиг болж үлдэх, уншигчдын талархлыг хүлээсэн сэтгүүл хийнэ гэсэн дэврүүн хүсэлтэй оволзож байлаа. Одоо бол цаашдаа энэхүү салбарын түүхэнд жижиг ч бай, том ч бай ямар нэг хэмжээгээр яригдах болов уу гэж боддог.

-Тэгэхээр явахгүй гэсэн замаараа явчихсан байх нь ээ?

-Тийм шүү, энэ үг их үнэн гэж боддог. Хүн явахгүй гэсэн замаараа явчихдаг юм билээ. Анх оюутан байхдаа уран зохиол судлаач, сайн уншигч, бичээч гэх юм уу нөгөө талаар антропологи, соёл судлалын чиглэл рүү түлхүү анхаарч ажиллана гэсэн байр суурин дээр бат зогсож байлаа. Гэтэл “Гэрэг”-ийн зорилго миний үзэл бодолтой таарсан учир би явахгүй гэсэн замаараа явж үзэх хэрэгтэй болсон.

Энэ сэтгүүлд бид ямар нэгэн сэтгүүл зүйн мэдээ, хэн нэгний шахалт, мөнгөний төлөөх “пиар” ч юм уу бичиж, хэрхэн мөнгө босгох вэ гэсэн зорилго тавьж байгаагүй. Энэ сэтгүүлд нэгдүгээрт жинхэнэ сэтгүүл зүйн бүтээл хэвлэгдэх ёстой, хоёрдугаарт салбарынх нь хүн бичих ёстой гэсэн дүрэмтэй байсан.

-Энд зөрчил үүсэж байгаа юм биш үү? Та чинь уран зохиол судлаач биз дээ…

-Анх уран зохиолын эсээ, нийтлэл бичихээр орсон л доо. Ажиллаж эхлээд цаашдаа сэтгүүл зүйн нийтлэл, ярилцлагууд хийж эхэлсэн. Гадуур хүмүүстэй уулзаж, ярилцаж явахдаа мэдээж “Гэрэг”-ийн сэтгүүлч нэрээр явна. Харин түүнийгээ цаасан дээр буулгахдаа өөрийнхөө зохиолч мэт, эх сурвалжаа маш сайн мэдэрч хийхийг зорьдог байлаа. Ингэж байж л жинхэнэ сэтгүүл зүйн бүтээл төрөх болов уу ч гэж боддог. Тэр нь сайн эсвэл муу болсон эсэхийг уншигчдаас л асуух хэрэгтэй байх. Би өөрийгөө тодорхойлоод яах вэ!

-Та “Гэрэг” –ээс “Тагтаа”-руу хэрхэн нүүдэллэх болсон бэ?

-Үндсэн дээ “Гэрэг” сэтгүүл маань цаасан хэлбэрээ болиод дижитал хэлбэрт шилжсэнтэй холбоотой.

-Мэдээж дижитал хэлбэр гэдэг огт өөр платформ байх, тийм үү?

-Тэгэлгүй яахав. “Гэрэг”-ийг аппликейшн хэлбэрт оруулж, утсан дээрээс татаж унших боломжтой болгосон. Мөн “UB life” цахим сайт гарсныг уншигчид мэдэж байгаа. Дижитал гэдэг маань цомхон, богино тексттэй, зураг болоод видео голлосон интерактив байдлаар уншигчдад мэдээллийг өгөх шаардлагатай байдаг. Ингээд нэг жил эрхлэгч хийсний эцэст уран бүтээл хийх хүсэл маань жаахан алдагдаж эхэлсэн. Сэтгүүлээ цаашид авч явахын тулд маркетинг ч хийх зайлшгүй шаардлага тулгарсан. Яг энэ үед өмнө минь хоёр асуулт гарч ирсэн. Би уран бүтээлчийнхээ замаар явах уу эсвэл медиа орчинд ажиллах уу гэдгийн нэгэнд нь хариулах хэрэгтэй болсон. Хариулт нь өнөөдрийн бидний уулзалт. (инээв)

-Сэтгүүл зүй, уран зохиол хоёрын аль нь илүү сонирхолтой бол гэж асуух хүүхэд залуучууд нэлээдгүй байдаг. Үүнд юу гэж хариулах вэ?

-Мэдээж тэс ондоо хоёр ертөнц ч гэлээ нөгөөтэйгүүр нэгтгэж болохоор санагддаг.

-Юугаараа огт өөр гэж вэ?

-Сэтгүүл зүйн салбарыг хувь хүн юу гэж харж, дүгнэхээс шалтгаална. Мэдээж өдөр тутмын сонинд зүтгэж, мэдээ мэдээлэл, сурвалжилгад цаг наргүй гүйж яваа хүнээс уран бүтээл хүлээнэ гэдэг бэрх байж болох. Гэтэл өөрийн гэсэн сэдэв сонгож, бичлэгийн хэлбэрийг тодорхойлж, авсан даалгавартаа чин сэтгэлээ зориулж, цаг зав гаргаж түүнийгээ бичнэ гэдэг уран бүтээлч хүний хэв маяг. Үнэхээр зөв сэдэв сонгоод, сайн өнцөг олж түүнийгээ сайн бичиж чадсан бол энэ хоёр салбарыг өөртөө нэгтгэн агуулж байна гэсэн үг.

-Аливаа нийтлэлийг бичих нь яг л баримт нотолгоо дээр тулгуурласан түүхэн романаас юугаараа ялгардаг гэж боддог вэ? Ер нь бол “бичихүйн” тал дээр гэсэн үг л дээ…

-“Гэрэг” сэтгүүлд хамтран ажиллаж байсан залуусаас би нэг л зүйлийг ажиглан харж, сурч авсан юм. Юуг хэрхэн яаж бичих вэ, уншигчийг бичиж буй нийтлэл сурвалжилга даа хэрхэн татаж оруулах вэ гэдэгт анхаарлаа маш сайн анхаардаг. Миний тэндээс сурсан зүйл энэ. Ерөөс бичихүйн асуудал дээр хувь хүн бүрийн туулдаг зам бий. Бусдыг дуурайдаг, уншсан зүйл дээ автдаг гэх мэтчилэн… Харин энэ дундаас өөрийн бичлэгийн хэв маягийг бүтээх хэрэгтэй. Жишээ нь, Ж.Гангаа ахын нийтлэлийг уншсан хүн нэрийг нь хараагүй ч гарчиг, эхлэл хоёрыг нь уншаад л “өө, энэ чинь Гангаа ахын нийтлэл” байна гэж хэлдэг. Б.Ганчимэг эгчийн ярилцлагыг асуултыг нь хараад, Г.Отгонбаяр ахын улс төрийн нийтлэлүүдийн өнцгийг үзээд л бичигчийг нь таньдаг.

Уран зохиолоор жишээ аваад үзэхэд Маркезийн зохиолоос Салман Рушдигийн романы үйл явдал хэзээ ч үнэртдэггүй. Гэтэл хоёулаа л шидэт реализмыг төлөөлдөг зохиолчид. Тийм ч учраас өөрийн бичлэгийн онцлог хэв маягийг бий болгоно гэдэг сэтгүүл зүйд болоод уран зохиолын ертөнцөд ажилладаг, ажиллахыг хүсдэг хүмүүсийн хувьд хамгийн чухал нь гэж боддог.

-Та өөрийн сэтгүүл зүйн бичлэгийн онцлогийг тодорхойлж хэлэхгүй юу?

-Сүүлд би нэг сэтгүүл зүйн шүүмж бичих дээ Б.Энхмарт сэтгүүлчийн бүтээлийг жишээ болгосон. Бөхөнгийн тухай нийтлэл бичих гэж байгаа боловч зэрэглээ тунарсан их говийн дүрслэлээр эхэлдэг. Энэ нь яг л зохиол мэт цааш уншигдаж гол агуулга руугаа уншигчийг чирч аваачдаг.

Миний хувьд хүмүүсийн хөрөг юм уу, сурвалжилга, томоохон нийтлэл зэргийг уран зохиол шиг бүтэцтэйгээр бичихийг оролддог. Уншигчийг залхаахгүйгээр өөрийнхөө өгөх гэсэн санааг ойлгуулахын тулд хүмүүсийг уран зохиолын уншигч шиг нийтлэл дээ барьж өгөх ёстой байдаг.

-Бичсэн нийтлэлээс болж асуудалд орох үе байсан уу? Нөгөөтэйгүүр хүн чанарын үүднээс ч юм уу, эх сурвалжаа хамгаалах зорилгоор дэлгэж, бичиж болохгүй зүйлтэй учирч байв уу?

-Ганц хоёрхон тийм асуудал байсан. С.Зоригийн хэргийн араас хамгийн сайн явсан сэтгүүлч Даваажав ахтай нэлээд олон удаа уулзаж, нэлээд ч олон цаг ярилцсан. Түүнийхээ үр дүнд “Хачин хүн” гэж нийтлэл бичсэн. Зарим нэг шалтгаанаар би ярилцлагадаа оруулалгүй авч үлдэх хэсэг гарч таараа. Нийтлэлийнхээ жинг бодвол оруулчихмаар гэвч сэтгүүлч хүн ганцаараа биш шүү дээ. Үргэлж хоёулаа, гурвуулаа, тэрнээс ч олон хүнийг төлөөлдөг.

Дараачийнх нь гэвэл уран зургийн галерейн тухай “Урлаг оршуулах газар” гэж нийтлэл бичсэн. Яамнаас очиж нэвтрэх бичиг аваад ажилчидтай нь уулзаж ярилцсан. Би бодох доо уран зургийн галерейд буй үнэтэй бүтээлүүдийг олны анхааралд авчирч, Монголын орчин үеийн сонгодог бүтээлүүдийг хамгаалах, хадгалах орон байрны тухай асуудлыг хөндье гэж бодсон. Тэгэхээр энэ маань уран зургийн галерей болон тэндхийн ажилчдад хүртээлтэй ажил байгаа биз. Гэтэл эргээд ажилчдад дээрээс нь банга ирж, тэрийгээ надад дамжуулж байх жишээний. Би хүний мууг үзэх гэсэндээ биш Монголын урлагийн нүүр царайг тахлах “Азарганы ноцолдоон”, “Их үд”, “Өвгөн хуурч” зэрэг бидний сурах бичгээс лхарж өссөн тэрхүү бүтээлүүдийг аврахад өчүүхэн ч гэсэн тус болъё гэж бодсон хэрэг.Ийм л байна.

-Магадгүй та эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй ч юм уу, массыг хамарсан асуудал хөндсөн нийтлэл бичдэггүй болохоор тэр үү?

-Надад эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй рүү орох, бичих боломж байсан хэдий ч өөрөө энэ сэдэв рүү орохыг хүсээгүй. Яагаад гэвэл миний бичсэн нийтлэлүүд энгийн хүний аж төрөхүйгээр дамжуулаад энэ нийгмийг тольдох гэсэн оролдлогууд. Сэтгүүлч бүр эрэн сурвалжлагч байх албагүй. Өөрийнхөө мэддэг, мэдэрдэг өнцгөөр нийгмээ тольдох хэрэгтэй. Жишээ нь “Айдастай нөхөрлөхүй” нийтлэл гэхэд л хамгийн хүнд хэцүү салбарт ажиллаж буй хүмүүсийн сэтгэлзүйн болон аюулгүй байдал хэрхэж байна вэ, тэдний ажиллах нөхцөл, нийгмийн зүгээс хандах хандлага ямархуу түвшинд байна гэдэгт хариулт авах байдлаар бичигдсэн.Мөн хөрөг нийтлэл түлхүү бичсэн. Энэ нийгмийн эд эс болж явах тэрхүү эгэл хүний дотоод сэтгэлийг гаргах, амьдрал нь хэрхэн өрнөж буйг цаасан дээр буулгах хамгийн сэтгэл хөдөлгөм байдаг.Тэрхүү амьдралын нэг тусгал дундаас уншигчид энэ нийгмийг тольдон харах болохоос “өнөөдөр тэдэн хүүхэд эндлээ”, “өдий тооны настан орон гэргүй байна” зэргээр хэд ч хашхираад хэн ч тоохгүй. Цахим орчноор дүүрэн тийм л мэдээлэл байгаа учраас дөжирчихсөн байна шүү дээ. Арай аядуу байдлаар том цар хүрээтэй тольдож харуулах нь миний ажлын гол зорилго маань байлаа. Сэтгүүл зүй бол карьер хөөдөг салбар биш. Өөрийгөө золионд гаргаж бусдын үгийг нийтэд хүргэж чаддаг бол сэтгүүлчийн үүрэг биелж байна гэсэн үг. Түүнээс бол бусдын хохирч буй үйл явдал дөрөөлж карьер хөөдөг салбар бол сэтгүүл зүй ерөөсөө биш.

-Танаас би бүр сонирхолтойгоор нэг асуулт асууя л даа, хэрхэн хариулахыг та шийд. Сэтгүүлч хүнийг ур чадвар, асуудалд хандах чанар, хөдөлмөр, мэдрэмж зэргийн яг аль нь илүү сэтгүүлч хүн гэх төлөвт хувиргаж орхидог юм бол оо?

-Энэ дөрвөн зүйл бүгд нэг дор байж л сэтгүүлч хүнийг цогцлооно. Мэдрэмж хамгийн чухал нь байдаг. Асар их мэдрэмжтэй сэтгүүлчийг л “сэтгүүлч” гэж зориглож хэлмээр санагддаг. Барьж авсан сэдвийнхээ араас чинээнд нь тултал явж, хөдөлмөрлөх хэрэгтэй. Мэдээж энэ хоёрыгоо гаргаж бичихийн тулд авьяас хэрэгтэй бөгөөд сэтгүүлчээс ур чадвар шаарддаг.

-Та одоо сэтгүүлзүйн бүтээл туурвиж байгаа юу, цаашид нийтлэл, тэмдэглэл бичихийг хүсдэг үү?

-Хүн бүрд итгэл найдварыг нь хадгалж, амьдрал дурлах хүсэл зоригийг нь бадраасан мөрөөдөл байдаг. Надад ч олон жил бодсон нэг мөрөөдөл бий. Хэрэв тэр мөрөөдөл маань биелбэл дараа нь чамаар дахин дамжуулж уншигчдад хүрэх боломж гарах байх гэдэгт найдаж байна. /инээв/

-Тэр мөрөөдлөө бүгдийг нь биш ч гэлээ ерөнхий агуулгаас нь ярьж болохгүй юу?

-Энэ бол сэтгүүл зүй, антропологи болон зан үйл судлал, уран зохиол зэрэг гурван салбарын яг зааг дээр бүтээгдэх юм. Ер нь бол настай хүн шиг сэтгүүл зүйгээс зодог тайлсан гэх ойлголт байхгүй, энэ салбарт ажиллаад тийм ч их удсан гэж хэлэхгүй байх. Өөрийгөө боловсруулах, олон зүйл сурах гэж түр хугацаанд чөлөө авсан. Эргээд бичих тэр үед нэлээд төлөвлөгөөтэйгөөр бүтээлүүд туурвих бодолтой байгаа. Миний бодсон хэмжээнд бүрэн бүтэн төгөлдөржөөгүй байгаа учир мөрөөдлөө хамаагүй дэлгэж болохгүй санагдаж байна.

-Өнөөдөр Монголын сэтгүүл зүй эрх мэдэлтэй хүмүүсийн тоглоомон хүүхэлдэй болсон гэж шүүмжлэх хүмүүс их байдаг. Та ч мөн сэтгүүлчийн ажлыг хийж явсан хүний хувьд, одоо ч хөндлөнгөөс нь ажиглаж шүүмж бичиж байсан хүний үүднээс энэ тал дээрх бодлоосоо хуваалцахгүй юу?

-Аль ч улсын сэтгүүл зүйн салбар улс төртэй шүргэлцдэг. Сэтгүүл зүй маань өөрөө дөрөв дэх засаглал гэдэг үүднээс заавал ч үгүй аль нэг цэг дээр очиж улс төртэй огтлолцдог гэдгийг ойлгосон. Тийм учраас байнгын хардлага, сэрдлэг араасаа дагуулж явдаг. Бүх уншигчдын нүдэн дээр ил байгаа учраас би тодорхойлох шаардлагагүй болов уу. Өөрийн зүгээс бол ямар сэтгүүлч, редакцын баг хамт олон жинхэнэ сэтгүүл зүйн бүтээл туурвиж, ямар нь худал үнэн мэдээлэл, хов живээр хөөцөлдөж байна вэ гэдгийг гярхай уншигч нар өөрсдөө мэдэж байгаа.

Харин нэг зүйлийг хэлэхэд 90 онд ардчилалтай цуг төрсөн бидний болоод арай хожуу үеийнхэнд би их найддаг. Тэд л Монголын сэтгүүл зүйд жинхэнэ “бүтээл туурвиж” чадах хүмүүс. Учир нь эдгээр залууст ямар нэгэн эрх ашиг, редакцын цаанаас тулгаж байгаа бодлого хамаагүй байдаг. Ихэнх нь өөрийнхөөрөө, бодож төлөвлөснөөрөө урагшилдаг. Шуудхан хэлэхэд их гөжүүд, зөрүүд, зөвхөн өөрийнхөө хийх дуртай сэдвийг сонгож аваад түүнийгээ бүтээл болгодог нэг үеийнхэн гарч ирж байгаа. Энэ үе л дөрөв дэх засаглалыг сэтгүүл зүй хэвээр нь авч явах болов уу гэж хардаг даа.

СЭТГҮҮЛЧИЙН ХҮҮРНЭЛ:

Мэдээж би уран бүтээлч хүнтэй хөөрөлдөж байгаа. Түүнтэй хэсэгчлэн ярилцлага хийж байгаа ч тэр бүрт нөгөөх уран зохиол гэгч зүйл биднийг дагасаар явааг уншигчид анзаарч буй болов уу. Харин уран зохиолд хандах бидний хандлага, энэ нийгмийн толь өөрөө ямар өнгөтэй байдаг вэ? Их л олон зүйлийн тусгал тэнд үзэгддэг байх. Хооронд нь ширтэлцүүлээд орхивол яг л бидний иргэншлийн тодорхойлж боломгүй хэлбэр үзэгдэнэ. Энэ талаар бэлдсэн асуултаа түүнд тавиад үзье. Ярилцагч маань ч миний тавьсан асуулт бүрт цааргалахгүй хариулж байна. Уншигч та ч бас чилж ядраагүй болов уу.

ЧИ ӨӨРӨӨ Л АЖИЛЛАЖ БУЙ САЛБАРЫНХАА ТУСГАЛ БОЛОХООС БУС САЛБАР НЬ ЧИНИЙ ТУСГАЛ БИШ

Гуравдугаар хэсэг | зөвхөн Монголчуудын тухай

-“Тагтаа” паблишинг хэвлэлийн газраас ном унших соёлыг түгээн дэлгэрүүлж, орчуулсан зохиолынхоо чансаагаар бусад хэвлэлийн газруудыг маш бага хугацаанд тэргүүлж өөрсдийн уншигчдыг бий болгосон. Харин үүнийг бусад хэвлэлийн газрууд өрсөлдөгч гэж харахбайр суурь ажиглагдсан. Энэ талаар хэрхэн бодож явдаг вэ?

-Манайх шиг жижигхэн зах зээл дээр зарчмынхаа хувьд бүгд л өрсөлдөгч гэж харах нь тодорхой. Магадгүй уншигчид тухайн компани өөрсдийнхөө бодлогыг хэрхэн тодорхойлж буйг сайн ойлгож харвал огт өөр зүйл ажиглагдана. Өнөө цагийн уншигчид асар их мэдээллийн дунд оршдог. Тиймээс “Тагтаа”-гийнхан өөрсдийн уншигчдыг араасаа дагуулж явах, жинхэнэ уран зохиолд тэднийг бэлтгэхийг зорьдог. Мөн орчин цагийн суутнуудын чансаатай зохиолыг сонгож, чанартай орчуулгаар уншигчдад хүргэх зорилго бий. Нөгөөтээгүүр дотоодын уран зохиолоо бид үнэлж дүгнэхгүй байна, тиймээс ч дотооддоо өөрсдийн уран зохиолыг үнэлж цаашлаад дэлхийд танилцуулъя гэсэн үндсэн гол зарчмуудад тулгуурлаж үйл ажиллагаагаа явуулдаг.

Харин бид яг бизнес болгож харсан бол Умберто Экогийн номыг орчуулах уу, ПаулоКоэльог орчуулж уншигчдад хүргэх үү гэдэг дээр эргэлзэх шалтгаан үүснэ. Гэтэл бид уран зохиолын төлөө гэсэн нийтлэг зорилго тавьсан учир эргэлзэхгүйгээр Эког сонгож л байгаа юм л даа. Ер нь бүх паблишинг хэвлэлийн газрууд сайн номоор л ард түмнийхээ оюуны хэрэгцээг хангахыг зорьж буй нийтлэг ажиглагддаг. Нэгэнтээ зарлагатай бизнес учраас ашиг харсан сонголт дагалдаж л таараа. Түүнийг нь харин нэг их дэвэргэх хэрэггүй л болов уу.

-Таныг “Цаг хугацаа хэлнэ” номоо хэвлүүлснийхээ дараа зарим нэг хүмүүсийн атаархлын үгэн мэсэнд өртсөн гэж сонссон. Яг тэр үед монголын уншигч, зохиолчдын талаар юуг эргэцүүлж, илүүтэйгээр тунгаасан бэ?

-Юм хийсэн хүн сайнаар ч, муугаар ч хэлүүлдэг. Юу ч хийгээгүй бол хэн нэгэн чимээгүй л байна. Зарим нэг хувь хүмүүсийн хандлага ажиглагдаж л байсан. Харин уран зохиолын тухайд гэвэл өөрсдийгөө энэ салбарын мэргэжлийн уран бүтээлчид гэж тодорхойлдог мөртлөө энгийн уншигчийн хэмжээнд аливаа зүйлийг хүлээж авдаг хандлагаа өөрчлөх хэрэгтэй юм болов уу гэсэн бодол төрсөн.

Нийтлэг ажиглагддаг нэг гэм уран бүтээлчдийн дунд бий. Жишээ нь “би яруу найрагч, би зохиолч, би утга зохиол судлаач” гэж өөрсдийгөө тодорхойлчихоод тэр салбар луу орж ирсэн хүнийг хүлээн зөвшөөрдөггүй, болж өгвөл бүхнийг өмчилдөг. Мэдээж энэ нь тухайн салбараа урагшлахад чөдөр болдог. Өөрөө л тодорч гарч ирэхийг хүсэхээс бус би энэ салбарын тусгал нь шүү гэдгээ олж хардаггүй.

-XIX болон XX дугаар зуунд уран зохиолд хамгийн хүчтэйгээр нөлөөлсөн зүйлсийн нэг нь соёл иргэншлийн зааг байсан. Урьдын бүдүүлэг харанхуй гэж ярьдаг тэдгээр зүйлстэй соёл иргэншил тулж ирээд хэрхэн хатуурч буй талаар ярих нь олонтаа. Харин энэхүү соёл иргэншлийн зааг дээрх ойлголт МУЗ-д хэрхэн бий болсон гэж үздэг вэ? Анх хэний ямар зохиолд хот болоод нүүдэлчин соёлын хоорон дахь асуудал жинхэнэ уран зохиолын хэлээр хөндөгдсөн гэж үзэж байна вэ?

-Хот, хөдөө гэх хоёр өөр иргэншил, түүний дунд тэлэгдсэн баатруудын дүр 80-аад оны хүүрнэл зохиолчдын бүтээлд илүүтэйгээр туссан байдаг. Ялангуяа Д.Норов гуайн “Тэжээвэр”, “Орлогч” хэмээх хоёр туужид энэ асуудал уран зохиолын хэлээр илэрсэн нь ихээхэн тод ажиглагддаг. Мөн П.Баярсайхан зохиолчийн өгүүллэг, жүжгүүдийг нэрлэж болно. Хамгийн анх хотын дүрслэл, хотын ахуйг зохиолдоо бий болгож нүүдэлчдийн аж төрөхүйтэй харьцуулж, нийтгэж, зангидаж бичсэн бүтээлүүд гэвэл дээрхийг нэрлэх байна. Хотжилт, хотын соёл, хүн хоорондын харилцаа, нүүдэлчин ахуйгаас суурьшмал амьдрал руу гулсан ороход хувьсаж буй сэтгэлгээний өөрчлөлт зэрэг 80-аад оны хүүрнэл зохиолчдын бүтээлд хүчтэй нөлөөлсөн нь бий. Тэд ч энэ асуудлыг хөндөж бичих нь олширсон. Тэр нь ч маш амжилттай болсон. Дээр нэр дурдсан хоёр зохиолчийн бүтээлээс энэ нь илүү тод мэдрэгддэг тул Монголын уран зохиолд тэдний үлдээсэн өв үнэ цэнтэй байж чаддаг гэж үзэх боломжтой.

Харин яруу найргийн хувьд бол энэ нь 90-ээд онтой шууд холбоотой. Жишээ нь Б.Галсансүх, Л.Өлзийтөгсийн шүлгүүдийг нэрлэж болно. Байгалиар дамжуулан хүний мөн чанарыг уудлан гаргах, хүнийг таних гэсэн оролдлогыг Өлзийтөгс шууд л хот болгож хувиргасан. Мэдээж үүнээс өмнө бичигдсэн шүлгүүд байдаг ч гэсэн 90-ээд онд илүүтэйгээр яруу найргийн хэлэнд уусан орж ирээд улам төгөлдөр болсон шиг санагддаг.

-Таны бодлоор Монголын зохиолчдоос өнөөдөр хэн үндэстээ төлөөлж чадахуйц бүтээл туурвилыг бийрлэж байна вэ?

-Амос Оз гэхэд л Еврей үндэстнийг дэлхий дахинд зөвөөр ойлгуулахын тулд голлох романууддаа энэ асуудлыг тодоор дүрсэлдэг. Гэтэл Күтси гэхэд л Өмнөд Африкийн арьс өнгөний үзэл, европын томоохон гүрнүүдийн Өмнөд Африкт явуулж байсан ажиллагааг дэлгэж харуулахыг зорьсоор байгаа. Улс үндэстнийхээ зовлон жаргалыг хүн төрөлхтөнд хэрхэн хүргэж, зохиолынхоо баатруудаар дамжуулан хүүрнэж чадаж байна вэ гэдгээр нь орчин үеийн уран зохиолыг дүгнэдэг болчихсон гэж болно.

Мэдээж манай уран зохиол бол хамгийн эгзэгтэй цаг үе дээрээ явж байгаа. Тийм ч учраас үндэстнээ төлөөлж чадахуйц, хүн төрөлхтөнд монголчуудын сэтгэл, хүн чанарыг нээн харуулсан бүтээлүүд төрнө гэдэгт найддаг.

-Тэгэхээр одоогоор иймэрхүү уур амьсгалтай зохиол бүтээл байхгүй гэсэн үг үү?

-Яг тухайлаад нэрлэ гэвэл Г.Аюурзанын хүүрнэл зохиолуудаас харагддаг. Ялангуяа эхний романуудад нь энэ байдал тод туссан байдаг. Үйл явдал нь шилжилтийн нийгмийн үед өрнөдөг, баатрууд нь өөрийгөө хэн бэ гэдгийг эрж хайсан, бодол дундаа тэнүүчилсэн дүрүүд олон таардаг. Унших явцад бүтэлгүй дурлалаас болоод амьдралаа эргэцүүлэх эсвэл уг гарвалаа эргэж харах боловч цаад санаа нь өөрийгөө л эрж явдаг. Цаашилбал зохиолуудынх нь уур амьсгал би, бид, монгол хүн гэж хэн бэ гэдгийг бэдэрч яваа мэт сэтгэгдэл төрүүлдэг.

-“Тагтаа”-гаас Д.Норовын “Тэжээвэр”, П.Баярсайханы “Сармагчин бол сармагчин” зэрэг шилмэл бүтээлийн чуулган хэвлэгдсэн. Энэ чиглэлийн ном цааш үргэлжлэн гарах уу?

-За яахав, би нэг шинэ мэдээ хуваалцаж болох байх. Монголын уран зохиолд өөрийн гэсэн өнгө төрхөө тодорхойлж, үнэт өвийг үлдээсэн зохиолчдын эргэн санаж, дахин ном бүтээлийг нь хэвлэх бус цоо шинэ залуу үеийн зохиолчийг гаргаж ирэхээр төлөвлөсөн байгаа. Уншигчдад маань гэнэтийн бэлэг хэвээр үлдэх үүднээс одоохон доо нэрийг нь дурдмааргүй байна. Хүүрнэл зохиолын бүтэц болоод зохиолынхоо утга санааг илэрхийлж байгаа байдал нь их этгээд, найраглаг бичлэгтэй зохиолчийг танилцуулахаар ярилцаж, гэрээ хийсэн байгаа. Тиймээс монгол зохиолчдын энэхүү цуврал цаашид нэг бол үндэсний уран зохиолын өвөөс эргэж харах, нөгөөтээгүүр шинэ залуу бүтээлчийг гаргаж ирэх байдлаар үргэлжилнэ.

-Монголчуудын сэтгэлгээний цар хүрээ, соёл иргэншлийн түүх нь дэлхийн уран зохиолын шинэлэг, хүчтэй сэдэв гэж тодорхойлох хүмүүс их байдаг. Тэгвэл англи хэл хүчтэй нөлөөтэй буй энэ цаг үед монгол зохиолч нүүдэлчдийн соёл иргэншил, уламжлалын онцлогийг англи хэлээр л бүтээн туурвисан цагт дэлхийд үнэлэгдэх боломжтой гэж үзэх үү?

-Хүлээн зөвшөөрөхгүй байлаа ч тэгэх ёстой болчхоод байна. Дэлхийд нэртэй уран зохиолын томоохон сургуулиуд унаган англи хэлтэй, англиар бичдэг хүмүүсийг түлхүү шалгаруулж авдаг. Жишээ нь, хоёр хүний оноо адилхан байхад унаган англи хэлтэй хүнийг сонгож нөгөөхийг нь тэнцүүлэхгүй байх жишээний.

Яагаад өнөөдөр дэлхийн уран зохиолд Энэтхэг юм уу, Ямайк болонпостколони орнуудаас хүчтэй зохиолчид төрөөд байгаагийн шалтгаан нөгөө л хэлний асуудалтай холбоотой гэж боддог. Хоёрдогч хэл нь англи эсвэл колоничлолоос хойш төрсөн унаган англи хэлтэй зохиолчид гарч ирж буй нь тэр. Тиймээс шууд англи дээр бичиж, уншигчдад харьцангуй хурдан танигддаг. Зарим хүмүүс үүнийг “хэлний колонизм” гэж тодорхойлох нь ч бий. ЖумпаЛахириг чи мэднэ дээ. Англи хэлээр бүтээлээ туурвидаг байснаа гэнэт үүнээс цааш Итали хэлээр бичихээр болсноо зарласан. Нэг талдаа хэлний давуу байдлыг эсэргүүцсэний жишээ юм уу даа.

-Нүүдэлчин соёл иргэншил, уламжлалт ахуй, зан заншил зэрэг монголчуудын өвөрмөц ахуйн цаадах мөн чанарыг илтгэн харуулж байдаг зүйл нь яг юу вэ?

-Нүүдлийн болоод суурин ахуй тусдаа хэдэн мянган жилээр оршин тогтнож ирсэн амьдрах ахуйн хэлбэр. Харин нүүдэлчдийн хувьд энэхүү ахуйн тусгал нь оюун санааны эрх чөлөөт байдлыг эрхэмлэх үзэл дээр тулгуурдаг. Европчуудын харж буйгаар бид “барбарист” хүмүүс шүү дээ. Гэтэл аливаа нэг зүйлд хүлэгдээд байж чаддаггүй оюуны асар их эрх чөлөөг өөрсдөдөө бий болгосон, хараат зүйл багатай ард түмэн.

Нөгөөтээгүүр бидний хамгийн том давуу тал нь иргэншлийн өвөрмөц хэлбэрт оршдог. Жишээ нь, Орхан Памукийн зохиолын амт шимт Туркийн түүх, соёлоос үүдэлтэй гэдэг. Хойноосоо Оросууд ороод ирдэг, Ойрхи Дорнодыг цагаачид дамжин өнгөрдөг, цаанаасаа Европын нөлөө ихтэй, наанаас нь дорнын соёл түрэн орсон ийм олон соёлтой Турк орныг уран бүтээлдээ дүрсэлж, өөрийнхөө өнцгөөр нээн харуулдгаараа онцлогтой. Яг үүн шиг бидний оршихуйн хэлбэр ч адилхан. Постсоциалист мөртөө нүүдлийн аж ахуй эрхэлдэг, өөрсдийгөө Азиуд гэж үздэг ч Европын нөлөө асар ихтэй, дорнын соёлоос олон зүйл өвлөсөн, дэлхийд тэргүүлэгч хоёр том гүрний дунд байдаг гээд л. Япон, Солонгосчуудаас өөрсдийгөө тэс өөрөөр тодорхойлдог хэр нь Европ руу ч хамаатуулж үздэггүй, өөрсдийгөө аль ч тивийн үндэстэнд багтаах хүсэлгүй байдаг ийм сонин улс үндэстэн байна гэдэг бидний ярих, бичих хамгийн том сэдэв. Америк соёлын нөлөө асар ихтэй, суурин ахуйд шилжсэн ч зарим хэсэг нь нүүдэлчин аж ахуй эрхэлсэн хэвээрээ, нээж үзээгүй археологийн олдвор шиг монгол гэдэг үндэстэн оршиж байна.

-Тэгэхээр үндэстний маань оршихуйг илтгэн харуулдаг мөн чанар нь юу болчихов, эрх чөлөөт байдал нь уу, соёлын олон зааг дээрх иргэншлийн хэлбэр нь үү?

-Яг өөрсдийн оршихуйн онцлогийг тодорхойлж хэлэхийн тулд түүхээ ярих хэрэгтэй болно. Бид чинь агуу их эзэнт гүрний түүхтэй улс байснаа Оросын болоод Хятадын шууд нөлөөнд ч орж үзсэн. Манжийн эзэрхийлэл, хаад ноёдын хагарал, бутрал зэрэг олон түүхэн үе шатыг дамжин өнгөрсөн шүү дээ. Түүнээс үлдсэн ой дурсамжууд, нүүдэлчдийн эрхэлдэг аж ахуй болон соёлын онцлогтойгоо холбоотой тогтсон үндэстний ой дурсал бүхлээрээ нийлж байж Монголын гэх тодотголтой оршихуйн хэлбэрийг бүтээдэг.

СЭТГҮҮЛЧИЙН ХҮҮРНЭЛ:

Магадгүй зарим нь Уртнасангийн Бямбаням гэж хүнийг танихгүй. Тэр угаас сумочин Д.Дагвадорж, дуучин Г.Ариунбаатар шиг дэлхийн хэмжээнд монголоо таниулсан алдартан биш. Харин үндэстнийхээ оюун санааг, бичгийн мэргэдийн бүтээлийг дэлхийн олон сая уншигчдад танилцуулах хэтийн мөрөөдөлтэй, энэ мөрөөдлөө эхнээс нь гүйцэтгэж яваа хүн. Тиймээс бид илүү ойртож танилцах хэрэгтэй. Өөрийнхөө тухай хүн өөрөө л сайн ярьж чадна. Бас ярихгүй байж чадна. Гэхдээ бид хоёр хоёулаа сэтгүүлч, хоёулаа бүтээлч хүмүүс.

ЭНЭ ОРЧЛОНД ЦОР ГАНЦААРАА ОРШИХ ОРШИХУЙ ГЭЖ ҮГҮЙ, ДАЙСАН МААНЬ ХҮРТЭЛ НАМАЙГ БҮТЭЭДЭГ

Дөрөвдүгээр хэсэг | Зөвхөн түүний тухай

-Зам бүхэн өөрийн түүх, үүсэх шалтгаантай байдаг. Таны уран зохиол судлаач хэмээх мэргэжил рүү орох болсон шалтгаан, энэ замаар итгэлтэй алхаж чадах зориг үүссэн талаар өгүүлэхгүй юу?

-Манай гэр нүсэр сайхан номын сантай, уран зохиолын ч юм уу ямар нэг “элит” айл байгаагүй. Би хөдөө нутагт, энгийн нэг малчин айлын гэрт төрж өссөн. Ээжийн авдар саваа цэгцлэх зуур гарсан хавтасгүй номуудыг тоононы нар дагаж уншсаар тэр чигтээ унтчихдаг хүүхэд байлаа. Аливаа зохиолын дүрүүдтэй хамт амьдарч, тэдний ертөнцөд оршино гэдэг надад маш сонирхолтой санагддаг байлаа. Тэр бол хамгийн амттай уншлага. Одоо бол зохиолыг бичвэр гэдэг талаас нь хардаг болчихож. Дээр нь арван жилийн сурагч байхдаа шүлэг бичих гэж оролддог байсан минь уран зохиолын ертөнцөд дурлах шалтгаан болсон.

Хамгийн инээдтэй нь арван жилээ төгсдөг жилээ монгол хэлний улсын олимпиадад орсон хэр нь элсэлтийн шалгалт дээрээ өөрөө ч төсөөлөөгүй муу оноо авчихлаа. Уг нь эхний хэдхэн минутад хийчихээд гараад ирснийг яана. Ёстой муухай бардсан. Тэгээд газарзүйн хичээл дээр гайгүй оноотой хүн сургуульд орохоор хотод ирсэн. Уг нь би тэр үеийн Монгол хэл, соёлын сургуулийн утга зохиолын ангид зорьж байсан хүн шүү дээ. Гэтэл азаар монгол хэлний улсын олимпиадад амжилттай оролцсон хүүхдүүд тус сургуульд хүссэн ангидаа суралцах боломж байсан юм билээ. Тэрийг нь ч мэдээгүй явж. Тэгээд хүсэлт гаргаж хүссэн ангидаа орсондоо.

-Өмнө нь “Анир гүм” хэмээх шүлгийн түүвэр гаргаж байсан. Одоо та заримдаа шүлэг бичдэг биз дээ? Судлаач хүн өөрөө яруу найрагч, зохиолч байдаггүй гэж ахмад үеийн зохиолч, шүүмжлэгч нар хэлж байсан. Энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?

-Энэ бол их өрөөсгөл ойлголт. Үнэхээр ингэж боддог бол Борхесоос авхуулаад олон суутнуудыг шүүмжлэх хэрэг гарна. Зохиолч, найрагч хүн өөрөө аливаа уран бүтээлийг задлан шинжилж ярьдаггүй, судалгаа хийдэггүй байна байх ёстой гэсэн дүрэм байхгүй. Жишээлбэл тогооч хүн дуулах эрхгүй зөвхөн ширээний ард төмс, ногоотой зууралдаж хоолоо хийх л хэрэгтэй гэсэн тулгалт шүү дээ. Тийм учраас ийм зааг бидэнд хэрэггүй. Уран зохиол гэх ай савд багтаж л байвал шүлэг, өгүүллэг, эсээ аль алиныг нь бичиж болно.

-“Цаг хугацаа хэлнэ” номыг бүтээж байхуйн өмнөхөн уулзаж ярилцсан шүү дээ. Тэр үед номоо гаргах гээд их л завгүй, догдломтгой ч болчихсон мэт санагдсан. Харин одоо ном тань нэгэнт уншигчдын гарт хүрчихсэн хойно ямар мэдрэмжийг амталж байна вэ?

-Үргэлж л номоо бодож, түүндээ хамаг цаг зав зориулж уншигчдад орчин цагийн уран зохиолын талаар тулхтай ойлголт өгөхөөр орой үдэшгүй суусан л даа. Одоо бол оройдоо зурагт үзэх ч юм уу, хүслээрээ ном шагайх зав зай гарч байгаа. Энэ мэтээр өдөр тутмын амьдралд минь жаахан өөрчлөлт гарчихсан чинь эвгүй мэдрэмж хааяа төрж байна. Түүнээс энэ ном онгод цадиг гэхээс илүүтэй хөдөлмөр шаардсан бүтээл байсан учир нэг их хоосроод байгаа зүйл алга. Харин шүлгийн түүврээ хэвлүүлсний дараагаар надад их эвгүй мэдрэмж төрж байсан.

-Ямар мэдрэмж юм бол оо?

-Яахав яруу найргийн түүвэр хэвлүүлсний дараа хүн болгонд л төрдөг байх. Бусдаас нууж хадгалсан өөрийнхөө цоожтой авдрыг хэн нэгэнд заагаад өгчихнө гэдэг чинь хэцүү асуудал шүү дээ. Яруу найраг бол өөрийнхөө дотор хадгалж байсан бүх өвдөлт, шаналал, баяр хөөрийг хүмүүсийн алган дээр дэлгэж тавьж буйтай адилхан зүйл. Тэр бүхнээ хүний өмнө гаргаад тавьчихаар би өөрөө байхгүй болчихсон мэт, бие сэтгэл гэж надад үгүй мэт тийм хоосорсон мэдрэмж яалт ч үгүй төрдөг юм билээ.

-Цаашдаа уран зохиолын орчуулга хийх үү?

-За үүнийг ёстой цаг хугацаа л хэлнэ. Уншигчийнхаа түвшинд хүссэн ном, бичвэрээ хараад, ойлгож чадах ч гэлээ орчуулгын хувьд бол хэлж мэдэхгүй байна. Мэдээж “Цаг хугацаа хэлнэ” номыг бичиж дуусгасан хойно өөрийгөө дахин тодорхойлох хэрэг гарсан л даа.

-Уншигчийн хувьд уу?

-Тийм. Уншигчийн хувьд өөрийгөө дахин тодорхойлох шаардлагатай болсон. Миний сонирхдог зохиолын төрөл, бичлэгийн хэлбэр гэвэл Умберто Экогийн “Сарнайн нэр” эсвэл “Фукогийн дүүжин”, ХулиоКортасорын “Анги дэвших тоглоом” ч юм уу зохиолуудад дуртай. Жаахан бичлэгийн хувьд хүнд, дотроо бэлгэдэл зүй болоод эртний түүх, шашны судалгаа ихтэй романуудад дуртай. Тэгээд одоогоор МилародПавичийн “Хазара хэлний” толь гэдэг нэг номыг бас уншиж байгаа. Шуудхан хэлэхэд одоогоор төлөвлөсөн зүйл алга, цаашид яахыг харж л сууя (инээв)

-“Тагтаа”-гийнхан зохиолчдын баримталдаг өдрийн дэглэмийн талаар цуврал нийтлэлүүд явуулж байсан. Харин та бичээчийн хувьд ямар хувийн дэглэмтэй вэ?

-Ихэнхдээ өглөө, оройн завд өөрийнхөө бичих ёстойг амжуулдаг. Өдөр тутмын ажилтай тул бүтэн өдрийн дэглэм гэж байхгүй дээ. Долоо хоногийн дөрвөн өдөр ажил дээрээ, нэг өдөр их сургууль дээр гээд л явна. Нэг дор удаан суух, шөнөжин суух зэргийг тэвчдэггүй учир өдөр бүр өглөө, орой гэсэн зарчмаар алгуур явуулдаг.

-Мэдээж хүүхэд бүр бага болоод өсвөр насны үедээ аливаа нэг мэргэжлийг өмчилж хүсэл мөрөөдлөө болгосон байдаг. Ихэнх хүүхэд багш, цагдаа, онгоцны нисгэгч, жүжигчин гэх мэтээр хариулна, тэдний дунд уран зохиол судлаач болно гэсэн хүүхэдтэй таарах нь ховор байдаг. Та арван жилдээ ямар хүн болохыг хүсч байсан бэ?

-Хуульч хүн болно гэж боддог байсан.

-Яагаад?

-Шалтгааныг нь сайн мэдэхгүй байна. Хуулийн салбар бүх л асуудлыг шийдэж хүмүүст тус хүргэдэг их сайхан мэргэжил шиг санагддаг байсан болов уу. Хүүхдийн сэтгэлгээгээр бодохдоо хууль гэгч зүйл бүхнээс дээр байдаг, бүх асуудлыг шийддэг юм байна гэж санасан хэрэг л дээ. Мэдээж өөрт ашигтайгаар бус зүгээр л бусдын буруу зөвийг дэнсэлж өгдөг учраас хуульч болохсон гэж мөрөөдсөн байх. Гэхдээ сүүлд шүлэг бичиж эхлээд уран зохиолд дурлаж тэгээд л ер нь зохиолч л болъё гэж шийдсэн дээ.

-Шийдвэрт тань эцэг эхийн нөлөөлөл хэр их байсан бэ?

-Миний хүсэл зорилго. Гэхдээ аав, ээжийн минь зорилго нь ч бас давхар биелсэн. Би чинь эхээс дөрвүүлээ хүн л дээ. Ах эгч нарыг минь арван жил төгсгөөд л завсардуулчихсан, бүгдээрээ орон нутагтаа амьдарч байгаа. Тэр үед л аав, ээж минь “Энэ хүүхдийг л нэг боловсролтой болгож, төв суурин бараадуулсан нь дээр” гэж бодож, миний төлөө тэмцэж зүтгэсэн. Өвлийн хахир хүйтэнд хөр цасан дундуур тэмээн тэрэгтэй хорь, гучин километр газар хүүчүүлж явсаар л сургуулийн мөр хөөлгөсөн дөө.

-Тэмээн тэрэгээр сургуульдаа хүргүүлдэг байсан хэрэг үү?

-Тийм ээ. Хэдийгээр хорь хүрэхгүй жил өнгөрсөн ч их өөрчлөгджээ. Одоо тэмээн тэргээр нүүж, мориор сургуульдаа явна гэвэл хөдөөгийн хүүхдүүд ч үнэмшихгүй. Техник технологи бидний амьдралыг ийм хурдан өөрчилж байна.

Багадаа бие султай хүүхэд байсан учраас долоо хоног бүрийн амралтаар гэртээ харина. Аав ээж, ах эгч нарын минь өлсөж цанган зүтгэсэн зүтгэл л намайг өөрийн гэсэн мөртэй болгосондоо. Одоо бол аав ээжийн минь хүсэл биелсэн байх гэж боддог. Харин минийх бол биелээгүй цаашид хийж бүтээхээр төлөвлөсөн олон зүйл байгаа. Цаг болоод нөхцөл бүрдвэл удахгүй олон шинэ бүтээлээр уулзах байх гэж бодож байна.

-Магадгүй ээж, аавд тань тоононы нар дагаж навсархай ном уншдаг байсныг чинь хараад эрдэмтэй хүн болно найдвар төрсөн байх л даа…

-Тэгэлгүй яахав. Хамгийн гол нь хүүгээ хичээлийг нь таслуулахгүй, бүхий л бэлтгэлийг нь хангаж өгөөд явуулаад байвал юм сурна, эрдэмтэй хүн болно гэсэн итгэл аав, ээжид минь байж л даа. Тэр итгэлийг нь алдахгүйг хичээсэн. Хамгийн гол нь надад бүрэн дүүрэн итгэсэн учраас “чи тийм мэргэжилтэй бол, энэ салбарт ажиллавал илүү мөнгө олно” гэх зэргээр амьдрал, хүсэл зорилгод минь огтхон ч нөлөөлөөгүй. Үүнд л хамгийн их баярладаг.

-Та өөрөө ч бас аав хүн шүү дээ. Анх аав болоход юу бодогдсон бэ?

-Амиа бодсон өдрүүд минь ингээд цэг тавилаа. Одоо би бусдын төлөө, магад энэ орчлонгийн үр бүхний төлөө амьдрах юм шиг мэдрэмж төрсөн. Нэг их хүнд ачаа шиг хэр нь түүндээ баярлаад ч байх шиг. Одоо л хором бүрээр аавыгаа ойлгож байна даа.

-Магадгүй охиныхоо ээжийн талаар ярихгүй өнгөрч болохгүй байх. Та ханийнхаа тухай яриач?

-Би нэг тийм олимпын аварга болчихсон юм шиг мэдрэмж төрөөд байна шүү. (инээв) Өөрийнхөө талаар, гэр бүлийнхээ талаар яриад л. Миний гэр бүлийн хүн багш мэргэжилтэй. Шинэ Монгол технологийн дээд сургуулийн англи хэлний багш. Хоёулаа л бичиг цаастай зууралддаг хүмүүс болохоор миний ажлыг, бас тэгээд уран бүтээлч хүний нэг тийм түвэгтэй сэтгэлзүйг ойлгодог шүү. Би ар гэртээ тийм ч халамжтай хүн биш. Тэр бүхнийг ойлгож, амьдралаа тэнцүүлээд явдагт нь баярлах юм.

-Хүн болгонд эргээд дурсахад сэтгэл бүлээн оргиулдаг, дотор нь үргэлж хадаатай явдаг, жаахан гуниглах үедээ санахын төдийд дэргэдээс нь ургачихдаг дурсамж байдаг шүү дээ. Танд бас байгаа болов уу. Тэр дурсамжаар хоёулаа энэхүү ярилцлагаа өндөрлөх үү дээ?

-Дурсамж гээд яривал аав, ээж минь л бодогддог. Аав минь намайг зургаан настай байхад элэгний хавдар тусаж эмнэлэг домнолгоор их явдаг байлаа. Одоо бол эмчилгээ хийлгээд гайгүй тогтсон. Хамгийн гол нь биднийг жаахан байхаас тэр айхтар өвчинтэй тэмцэж, хажуугаар нь хүүхдүүдээ өсгөж өндийлгөөд эрийн цээнд хүргэнэ гэдэг эцэг хүний хамгийн том тэмцэл шүү. Би эр хүн талаас охиныхоо өмнө, гэр бүлийнхээ өмнөөс аав шигээ хүчтэй, аавынхаа хэмжээний эр хүн байхсан гэж бодож эргэцүүлдэг. Хүн малчин, жүжигчин, уурхайчин гээд ямарч мэргэжилтэй байж болох ч өөрт байдаг, үнэтэй зүйлийнхээ төлөө тэмцэж чаддаг эр хүний тийм “утопи” чанарыг өөртөө агуулсан байх нь чухал санагддаг.

Багадаа би бас цусны өвчтэй гээд аав, ээждээ хөтлүүлж дөрвөн жил гаруй эмнэлгээр явсан л даа. Тэр үед аавыгаа явуулахгүй гэж уйлж, эрхлээд хүйтэн шалан дээр гудас дэвсчихсэн, өвөрт нь ороод цуг унтдаг байлаа. Гэтэл аав минь өөрөө хүнд өвчтэй, даарч хөрж болохгүй байсан ч эрхэлж ядсан хүүгээ бодсон доо хамт хоноод, шөнө халуурахад элгэндээ наагаад халууныг минь авчихдаг байсан. Энэ л миний хамгийн сайхан хэр нь өөртөө зэм өгдөг дурсамж. Басхүү аавынхаа хэмжээний эр хүн байж чадах уу гэх айдас, өөртөө байнга тавьж явдаг асуулт минь юм. Энэ орчлонд цор ганцаараа орших оршихуй гэж үгүй шүү дээ. Бурхан хүртэл ганцаараа бус бөгөөд хүмүүсээс хамааралтайгаар оршдог. Хүмүүс түүнд ямарч хамаагүй бол тэр бурхан байхаа больчихно. Тэгэхээр цор ганц биш гэдгээ ухамсарлаж, өөрт хамаатай оршихуйнхаа төлөө тэмцэх хэрэгтэй. Эргэн тойрны минь бүх л хүмүүс намайг, миний оршихуйг гэрэлтүүлж, дайсан маань хүртэл намайг бүтээж өгсөн юм шүү. Би мартахгүй.

СЭТГҮҮЛЧИЙН ХҮҮРНЭЛ:

Магадгүй хүн бүрт нэг хөндүүр байдаг. Тэр нь гунигтай, жаргалтай аль нь ч байж болно. Үрээд л бид өөрсдөө үрэгдээд л дуусдаг цаг хугацааны харгис араншин дор аливааг хийж бүтээх, үнэ цэнтэй зүйлсээ хамгаалж үлдэх нь чухал санагдана.

Ярилцлагын дараа бид ажлын өрөөнөөс хамт гарч, засмал замын дэргэд гар барьж салснаас хойш ийн бодсоор алхав. Цаанаа л нэг тийм амгалан, уужуухан санагддаг энэ хүний дотор яг одоогоор байж болох бүхэн нь энэ. Зарим нь нууц хэвээрээ ч үлдсэн байх. Цаашдаа ч олон нууцтай болно. Тэр үед нь амжиж утсаа шүүрч аваад дахин ширээний ард сууцгаах юм шүү гэж бодлоо.